چگونه در هواپیما از شر کرونا در امان باشیم؟

کرونا زمین و آسمان نمی‌شناسد و از هر شرایطی برای گرفتن گریبان قربانیان خود بهره می‌گیرد، از قرار معلوم به همین راحتی‌ها هم دست از سر انسان‌ها بر نمی‌دارد، در نتیجه در کنار مسافرت‌های زمینی، پروازهای هوایی نیز از شر کرونا در امان نیست. به این ترتیب باید تا جایی که می‌توانیم اطلاعات بیشتری از این ویروس نابکار بدست بیاوریم تا خدای ناکرده در مسافرت‌های هوایی گرفتار کرونا نشویم. به همین دلیل در ادامه قصد داریم با هم ببینیم هنگام بیماری‌های همه‌گیر و به‌خصوص کرونا، امن‌ترین صندلی در هواپیما کدام است و چه رفتارهایی را باید در سفرهای هوایی برای حفظ جان خود در برابر کرونا در پیش بگیریم. با اسمارتیز همراه باشید.

همان‌‌گونه که حتماً در جریان هستید، شیوع ویروس کرونا از چین آغاز شد و دیری نپایید تا این ویروس مرگبار راه خود را به همه کشورهای دنیا باز کرد. ویروس کرونا و سرماخوردگی در کشورهای مختلف دست به دست هم داده‌اند و آمار کرونا هر روز در حال افزایش است.

در همین راستا خطوط بزرگ هواپیمایی، تمهیداتی را برای بررسی وضعیت سلامت مسافرین قبل از حضور در هواپیما اتخاذ کردند، بسیاری از شرکت‌های بزرگ هواپیمایی نیز با لغو پروازهای خود به چین و دیگر نقاط آلوده به کرونا، برای جلوگیری از شیوع این ویروس تلاش کردند. حتی بحث استفاده از سگ‌ها در فرودگاه برای تشخیص افراد مبتلا به کرونا پیش آمده است. اما این تمهیدات آن‌گونه که باید و شاید دل مسافران را خوش نمی‌کند و مسافرین زیادی را سراغ داریم که در سفرهای هوایی نگران ابتلا به کرونا هستند. این مسافرها ممکن است فاصله خود را با فردی که عطسه می‌کند، حفظ نمایند. اما وقتی مسافر کمربند ایمنی را در صندلی هواپیما بسته، دیگر کاری از وی برای جلوگیری از کرونا بر نمی‌آید و عملاً سرنوشتن را به تقدیر واگذار کرده است.

جامعه پزشکی نیازمند اطلاعات بیشتری در خصوص گسترش کرونا است و پزشکان تاکنون به شباهت‌هایی میان کرونا و دیگر بیماری‌های تنفسی مانند آنفلوانزا پی برده‌اند. به این ترتیب این پرسش پیش می‌آید که این ویروس‌ها چگونه شیوع پیدا می‌کنند (به‌خصوص در هواپیما) و ویروس کرونا در مقایسه با دیگر بیماری‌های تنفسی مانند آنفلوانزا تا چه اندازه خطرناک است.

اگر تاکنون به سمت بازوی خود عطسه کرده باشید یا از همکاری که در محل‌کار عطسه می‌کند، دوری کرده باشید، به احتمال زیاد در جریان اصول پیشگیری از شیوع بیماری‌های تنفسی هستید. در نتیجه حتماً به خوبی می‌دانید که به همراه عطسه یا سرفه، قطره‌های بزاق و خلط فرد بیمار ممکن است به اطرافیان منتقل شود. در چنین شرایطی تماس دست با این قطره‌ها و دست زدن به صورت، زمینه انتقال این بیماری را فراهم می‌کند. به این ترتیب این قطره‌ها در هوا باقی نمی‌مانند و روی محل اطرافِ جایی که فرد عطسه یا سرفه کرده، قرار می‌گیرند.

«امیلی لاندن» (Emily Landon)، مدیر واحد ضدباکتری دانشگاه شیکاگو مدعی است رعایت فاصله‌ای حدود 2 متر به مدت 10 دقیقه یا بیشتر از فرد مبتلا، احتمال ابتلای آنفلانزا به اطرافیان را کاهش می‌‌دهد. با این حساب می‌توان گفت در نظر داشتن زمان و حفظ فاصله، نقش مهمی در جلوگیری از ابتلای افراد سالم به کرونا و دیگر بیماری‌های تنفسی دارد.

به احتمال زیاد با توجه به نکته‌هایی که اشاره کردیم به این نتیجه رسیده‌اید که بیماری‌های تنفسی به راحتی از طریق قطره‌های عفونی که روی سطوح قرار گرفته‌ا‌ند، از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند. برای نمونه صندلی‌ و میز کوچکی که در جلوی مسافرین هواپیما قرار دارد، احتمال ابتلا به بیماری‌های تنفسی را افزایش می‌دهد. در این بین مدت زمانی که قطره‌های عفونی روی سطوح قرار گرفته‌اند نیز متفاوت است و بسته به نوع این قطره‌های عفونی و سطحی که روی آن قرار دارند، چیزی بین چند ساعت، تا چندین ماه ممکن است دوام بیاورند.

مدارکی نیز وجود دارد که بر اساس آن، ویروس‌های تنفسی از طریق هوا در قالب ذرات ریز و خشکی به اطرافیان منتقل می‌شود. اما به گفته «آرنولد مونتو» (Arnold Monto)، یکی از متخصصین ارشد دانشگاه میشیگان، انتقال بیماری‌های تنفسی از طریق هوا، نسبت به انتقال این بیماری از طریق ذراتی که روی سطوح قرار دارند، بسیار کمتر است. ویروس‌ها محیط‌های مرطوب و خیس را ترجیح می‌دهند و قرار گرفتن طولانی‌مدت آنها در سطوح خشک، احتمال انتقال بیماری را از بین می‌برد.

سازمان جهانی بهداشت، تأکید دارد که تماس با فرد مبتلا و نشستن کنار وی با فاصله یک یا دو صندلی در هواپیما، شرایط احتمال کرونا را افزایش می‌دهد. اما همان‌گونه که حتماً در سفرهای هوایی تجربه کرده‌اید،‌ مسافرین در سفرهای هوایی دائم روی صندلی نمی‌شینند و استفاده از سرویس‌بهداشتی، کش‌و‌قوس دادن به بدن، برداشتن لوازم از محفظه بالای صندلی را می‌توان از دیگر مواردی نام برد که شرایط انتقال کرونا را تشدید می‌کند.

در سال 2003 و در زمان همه‌گیری ویروس «سارس» (SARS)، که نوعی از کرونا به حساب می‌آید، یکی از مسافرین پروازی از هنگ‌کنگ به پکن، دیگر مسافرین را به رغم اینکه در صندلی‌هایی 2 درمیان نشسته بودند، به این بیماری مبتلا کرد. ناگفته نماند «مجله پزشکی نیوانگلند» (The New England Journal) در گزارشی اعلام کرد که سازمان بهداشت جهانی ممکن است حدود 45 درصد از  مبتلایان به «سارس» را از قلم انداخته باشد.

مسافرینی که در صندلی مجاور با پنجره هواپیما نشسته‌اند، کمترین احتمال تماس با افراد آلوده را دارند و احتمال بیشتری وجود دارد که بیماری تنها به افرادی که در ردیف مجاور با صندلی فرد آلوده منتقل شود.

با توجه به این تحقیقات، گروهی از محققین بهداشت عمومی، تحقیقات جدیدی را برای احتمال آلودگی سرنشینان هواپیما بر اثر جابجایی تصادفی مسافران انجام داد. «گروه تحقیقاتی سلامت پرواز»، (FlyHealthy Research Team)، رفتار مسافرین و خدمه را در 10 پرواز بین‌قاره‌ای 3 و نیم تا پنج ساعته از خطوط هواپیمایی آمریکا را بررسی کرد. این تحقیقات توسط «ویکی استووِر» (Stover Hertzberg) و «هوارد وِیز» (Howard Weiss)، از «دانشگاه اِموری» (Emory University)، انجام شد. این محققان نه تنها حرکات مسافرین در هواپیما را زیر نظر گرفتند، بلکه تأثیر تعداد و مدت تماس مسافرین با دیگران را بررسی کردند. این تحقیقات با این هدف انجام شد تا مشخص شود، چه مقدار تماس نزدیک مسافران ممکن است به انتقال بیماری در پروازهای بین‌قاره‌ای منجر خواهد شد.

«پروفسور وِیز» در نتیجه این تحقیقات گفت: «فرض کنید که در صندلی کنار یا وسط در هواپیما نشسته‌اید و من که به بیماری آلوده هستم، با فاصله‌ای کمتر از یک متر از کنار شما برای رفتن به سرویس‌بهداشتی عبور می‌کنم. در این شرایط احتمال سرایت بیماری به شما وجود دارد.»

تحقیقاتی دیگر نیز در سال 2018 نشان داد که بیشتر مسافرین پروازهای نسبتاً طولانی، در طول پرواز صندلی خود را برای رفتن به سرویس‌بهداشتی یا بررسی لوازم خود در محفظه بالای صندلی، ترک می‌کنند. این تحقیقات ثابت کرد که در مجموع 38 درصد از مسافرین صندلی خود را ترک می‌کنند و 24 درصد نیز دست‌کم یک‌بار از جای خود بلند می‌شوند. 38 درصد دیگر از مسافرین نیز در سرتاسر پرواز، از جای خود تکان نمی‌خورند.

در این تحقیقات مشخص شد، مسافرینی که کنار پنجره‌های هواپیما نشسته‌اند، تماس نزدیک کمتری با مبتلایان احتمالی کرونا دارند. به عبارت دقیق‌تر مسافرین کنار پنجره، 12 تماس در مقایسه با 58 تماس در مسافرین صندلی وسط و 64 تماس در مسافرین صندلی کنار راهروی هواپیما با افراد بیمار دارند. از این آمار و ارقام می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که انتخاب صندلی کنار پنجره هواپیما، به میزان قابل توجهی احتمال تماس با افراد بیمار را کاهش می‌دهد. اما باز هم همان‌گونه که در آمار بالا اشاره کردیم، در این تحقیقات مشخص گردید مسافرینی که در صندلی وسط و کنار راهروی هواپیما نشسته‌اند، کاملاً از خطر ابتلا به بیماری در امان نیستند.

اگر در صندلی کنار راهرو نشسته باشید، بدون شک افرادی در طول پرواز از کنار شما عبور می‌کنند، اما این حرکت سریع و بدون توقف است،‌در نتیجه به رغم اینکه احتمال بیمار شدن این افراد وجود دارد، باز هم این احتمال بسیار کم و دور از ذهن به نظر می‌رسد.

ماجرا برای خدمه هواپیما کاملاً متفاوت است، چرا که خدمه پرواز وقت بیشتری را برای عبور و مرور در راهروی هواپیما اختصاص می‌دهند و تعامل بیشتری با مسافرین دارند. بازه زمانی و تماس خدمه با مسافرین نیز بیشتر است. در گزارشی که توسط «هوارد وِیز» و گروه‌ وی آماده شد، مشخص گردید که یک خدمه بیمار در هواپیما، احتمال دارد 4.6 درصد از مسافرین را آلوده کند. به همین دلیل، خدمه پرواز در صورت ابتلا به بیماری، هرگز نباید سوار هواپیما شوند.

همان‌گونه که «هوارد وِیز» در گزارش خود اشاره کرد، در حال حاضر دانش پزشکی اطلاعات کافی برای انتقال ویروس جدید کرونا را در اختیار ندارد. این بیماری ممکن است عموماً بوسیله قطره‌های عفونی ناشی دستگاه تنفس انسان، تماس فیزیکی، بزاق و اسهال منتقل شود. از طرف دیگر ورود ذرات بسیار ریز حاوی این بیماری به دهان نیز یکی دیگر از راه‌های انتقال ویروس جدید کرونا است.

«هوارد وِیز» در گفته‌های خود متذکر شد در الگویی که برای محاسبه احتمال انتقال بیماری‌های تنفسی تهیه کرده است، انتقال این بیماری‌ها از طریق ذرات بسیار ریز معلق در هوا در نظر گرفته نشده، به همین دلیل گروه «سلامت پرواز» به سرپرستی «هوارد وِیز» امیدوار است تا در آینده تحقیقات دیگری را در این زمینه انجام دهد. دانشمندان در این تحقیق تأکید دارند که گزارش‌های بدست آمده، پروازهای بسیار طولانی و هواپیماهایی که بیشتر از یک راهرو دارند را شامل نمی‌شود.

«امیلی لاندن» نیز در صحبت‌هایی اشاره کرد که در حال حاضر دقیقاً در جریان روش انتقال ویروس کرونا نیستیم، اما گزارش‌های انتقال بیماری‌های تنفسی در هواپیما که توسط «هوارد وِیز» و همکارانش گردآوری‌شده‌اند، منبع قابل‌اعتمادی برای بررسی به حساب می‌آیند. به گفته «لاندن»، تمام انواع بیماری کرونا، از طریق قطره‌های ناشی از دستگاه تنفسی، منتقل می‌شوند، در نتیجه بعید به نظر می‌رسد الگوی دیگری را برای انتقال ویروس کرونا شاهد باشیم. این پژو‌هشگر متذکر شد که ویروس کرونا از جهت‌های مختلفی شباهت‌های زیادی به ویروس سارس دارد و هر دو ویروس «زونوتیک» (zoonotic) هستند. در دنیای پزشکی به بیماری‌های مشترک میان انسان و حیوان «زونیک» گفته می‌شود و به همین دلیل نیز ابتدا این دو بیماری در خفاش‌ها مشاهده شد. این دو ویروس از انسان به انسان نیز انتقال می‌یابند و نشانه‌های این بیماری‌ها حدوداً پس از 14 روز مشاهده می‌شود. با این حساب قبل از اینکه نشانه‌های بیماری را در فرد شاهد باشیم، احتمال ابتلای وی به بیماری و انتقال آن وجود دارد.

با در نظر گرفتن این موارد، «امیلی لاندن» در صحبت‌های خود تأکید کرد که مسافرین دستورالعمل‌های «مرکز جلوگیری و کنترل بیماری‌ها» (Center for Disease control and pervention) را در هنگام مسافرت‌های هوایی جدی بگیرند.

در این دستورها تأکید شده که مسافرین پس از لمس هر چیزی، حتماً دست‌های خود را با آب و صابون یا موادضدعفونی کننده الکلی، تمیز کنند. از آنجایی که اخیراً مدارکی پیدا شده که بر اساس آن‌ها، انواع ویروس کرونا روی سطوح نسبت به دیگر بیماری‌ها ماندگاری بیشتری دارند و بین 3 تا 12 ساعت دوام می‌آورند، دستورالعمل‌های بهداشتی را باید جدی‌تر گرفت. دست نزدن به صورت و دوری از مسافرینی که سرفه می‌کنند نیز در حین سفر کاملاً ضروری است.

راه‌های زیادی برای محاسبه خطر مجاورت در برابر ویروس کرونا وجود دارد. اما اجازه دهید به 2 عامل مهم که محققین بهداشت و درمان به آن توجه بیشتری دارند اشاره کنیم: تولید مجدد ویروس و نرخ مرگ و میر.

منظور از تولید مجدد ویروس، افراد مبتلایی است که بیماری را به دیگران منتقل می‌کنند. «مایا ماهامدِر» (Maia Majumder)، عضو ارشد بیمارستان بوستون و دانشگاه پزشکی هاروارد، مسئول بررسی دقیق این آمار است. تحقیقات اولیه این دانشمند ثابت کرده که احتمال انتقال ویروس جدید کرونا از 2.0 تا 3.1 فرد است. این آمار در آنفلوانزا 1.3 تا 1.8 نفر بود، اما با آمار انتقال سارس برابری می‌کند. به این ترتیب با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت انواع ویروس کرونا گسترش بیشتری در میان افراد دارند.

همان‌گونه که از نام نرخ مرگ و میر پیدا است، این آمار به میزان مرگ افراد مبتلا به کرونا اشاره می‌کند. آنفلوانزای فصلی، به رغم اینکه بیماری جهانی و همه‌گیری شناخته می‌شود، عموماً تعداد بسیار کمی از مبتلایان به این بیماری را به کام مرگ می‌کشاند و نرخ مرگ و میر آنفلونزا برابر با 0.1 درصد است. دلیل اضطراری شدن همه‌گیری عمومی آنفلوانزا به این بابت است که تعداد بسیار زیادی از افراد را مبتلا می‌کند. جالب است بدانید در سال‌های 2018 و 2019، نزدیک به 35.5 میلیون‌ نفر از آمریکایی‌ها به این بیماری گرفتار شدند. از این تعداد، 490 هزار نفر در بیمارستان بستری شدند و 34.200 هزار نفر نیز جان خود را از دست دادند. آمار مرگ و میر و همه‌گیر شدن آنفلوانزا باعث شده تا انجمن‌های پزشکی تأکید دائمی به تزریق واکسن آنفلوانزا داشته باشند.

از طرف دیگر با نگاهی به آمار مرگ و میر می‌توان به اهمیت نگرانی انجمن‌های پزشکی برای جلوگیری از شیوع ویروس‌های کرونا پی برد. بیماری سارس که زیر مجموعه‌ای از ویروس‌های خانواده کرونا شناخته می‌شود، نرخ مرگ و میری برابر با 10 درصد دارد که این میزان نزدیک به 100 برابر بیشتر از آنفلوانزا است. میزان مرگ و میر ویروس جدید کرونا که دنیا را مدتی است گرفتار خود کرده نیز حدود 3 درصد است که از لحاظ آمار می‌توان این میزان را با آنفلوانزا اسپانیایی که در سال 1918 شیوع پیدا کرده بود، مقایسه کرد.

از آمار بالا می‌توان به این نتیجه رسید که اگر تعداد یک میلیون نفر انسان به سارس یا ویروس کرونا جدید مبتلا شوند، جامعه جهانی با تهدید جدی روبرو خواهد شد. «لاندن» در صحبت‌های خود تأکید دارد از آنجایی که درمان خاص یا واکسنی برای بهبود ویروس جدید کرونا در دسترس نیست و قبل از شیوع این بیماری، سابقه‌ای از ابتلای افراد به آن وجود نداشته، تمام مردم دنیا در برابر این بیماری در معرض خطر قرار می‌گیرند.

در حال حاضر انجمن‌های پزشکی و عمومی دست به دامان راه‌های پیشگیری از این بیماری مانند شستن دست‌ها، کاهش تماس نزدیک با بیماریان و قرنطینه شده‌اند. ««آرنولد مونتو»، در صحبت‌های خود تأکید کرد که تمهیداتی از این دست، نقش مهمی در جلوگیری از سارس داشته و بدون شک در جلوگیری از ویروس جدید کرونا نیز مؤثر خواهد بود.

به این ترتیب می‌توان گفت به رغم مرگ و میری که از کرونا سراغ داریم، اما باز هم جای امید برای جلوگیری از شیوع بیشتر این بیماری با رعایت دستورالعمل‌های انجمن‌‌های پزشکی وجود دارد. اما در مجموع از آنجایی که برای آنفلوانزا چندین واکسن مختلف و داروی ضد ویروس وجود دارد و هیچ دارویی برای درمان و جلوگیری از ویروس جدید کرونا در دست نیست، توصیه‌های ایمنی را باید جدی‌تر از همیشه قلمداد کرد.