قلعه سالار محتشم (موزه مردم شناسی)

شهرستان خمین، با داشتن پیشینه‌ی تاریخی غنی و آثار باستانی، گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. شاید این شهرستان را با خانه امام خمینی، خانه‌ای که ایشان در آن چشم به جهان گشودند، بشناسید، اما بد نیست بدانید که آثار تاریخی دیگری مثل قلعه سالار محتشم (موزه مردم شناسی خمین) نیز در این شهر وجود دارد که جزو آثار ملی ثبت شده در ایران به ‌شمار می‌رود. اگر قصد سفر به خمین را دارید، اسمارتیز شما را برای بازدید از این اثر تاریخی راهنمایی می‌کند.

پیشینه قلعه سالار محتشم

قلعه سالار محتشم با قدمتی بالغ بر یک قرن و مساحت 4300 مترمربع، در بافت قدیمی شهرستان خمین و در شمال غربی آن قرار دارد. اگر چه در زمان‌های قدیم و هنگام ساخت این بنا محل ساخت قلعه جزو مناطق سرسبز و در میان باغ‌های خمین بود، اما با گذشت زمان، این منطقه دستخوش تغییرات زیادی شد. در مورد تاریخ دقیق ساخت این قلعه، تا کنون کتیبه یا سند معتبری پیدا نشده که بتواند اطلاعاتی در این زمینه به مورخان بدهد، اما با نگاهی ریزبینانه‌تر، سبک معماری و بررسی قدمت بنای این قلعه، مورخان را به این یقین رسانده که ساخت این قلعه، به اواخر دوران قاجار بازمی‌گردد. معماری این قلعه، تلفیقی از معماری رومی و ایرانی می‌باشد.
قلعه سالار محتشم (موزه مردم شناسی) به دستور میرزا علی خان کمره‌ای، فرزند علی قای خان سرهنگ ساخته شد. میرزا علی خان از صاحب منسبان دوره‌ی قاجار بوده و به دلیل خدماتی که ارائه کرده، از سوی حاکم وقت (احمدشاه قاجار) و به پیشنهاد وزیر داخلی، علاالسلطنه، در سال 1332 هجری قمری، لقب سالار محتشم را دریافت می‌کند. قلعه سالار محتشم نیز همانند خانه‌ی تاریخی امام خمینی که در همین شهر قرار دارد و در گذشته پناهگاه مردم در برابر هجوم یاغیان بود، در روزهای سخت و دشوار، به مردم شهر پناه داده و شاهد حوادث تاریخی بسیاری بوده است. در سال 1381، این عمارت به عنوان از آثار ملی به ثبت رسید و در سال 1385 مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و به موزه‌ی مردم شناسی تغییر کاربری داد. در طبقه‌ی همکف، کارگاه صنایع دستی و در طبقه‌ی فوقانی، این موزه دایر می‌باشد و سعی بر آن است که آداب و رسوم استان مرکزی و مردم خمین را به بازدیدکنندگان معرفی کند. در جوار این قلعه، یک خانه‌ی قدیمی دیگر نیز وجود دارد که معماری آن بی‌شباهت به قلعه سالار محتشم نیست و قدمت آن هم به دوران قاجار بازمی‌گردد. اما این خانه برخلاف همسایه‌ی خود، مسکونی بوده و قابل دسترسی برای عموم نیست.

بهترین زمان رفتن به قلعه سالار محتشم

برای رفتن به قلعه سالار محتشم، شما می‌توانید هر زمان که مایل باشید به شهرستان خمین سفر کنید. خمین با داشتن جاذبه‌های گردشگری مثل دشت خمین، دریاچه‌ خان آباد و آثار تاریخی مثل خانه امام خمینی، شهرهای زیرزمینی و گورستان ارمنیان، همواره مقصد گردشگران زیادی از سراسر کشور بوده است. اگر می‌خواهید از مناظر طبیعی این شهر مثل شقایق‌های زیبای دشت خمین لذت ببرید، بهتر است فصل بهار را برای سفر به خمین انتخاب کنید. از آنجا که در عید نوروز، جمعیت زیادی از مردم در بازه‌‌ی زمانی محدود به این شهر وارد می‌شوند، این موزه شلوغ‌ترین روزهای خود را تجربه می‌کند، بنابراین اگر در این ایام قصد سفر به خمین و بازدید از این قلعه‌ی دیدنی را دارید، این نکته را مد نظر داشته باشید.

راه‌های دسترسی به قلعه سالار محتشم

آدرس: مرکزی، خمین، بلوار منتظری شمالی، کوچه حکمت
همانطور که گفتیم، قلعه سالار محتشم از آثار تاریخی و دیدنی این شهرستان است. شهرستان خمین در جنوب شهر اراک قرار دارد. گلپایگان (استان اصفهان) همسایه‌ی جنوبی، محلات همسایه‌ی شرقی، ازنا الیگودرز (استان لرستان) همسایه‌ی غربی و شهر اراک، همسایه‌ی شمالی خمین بوده و این شهر را احاطه کرده‌اند. شما می‌توانید به راحتی با خودروی شخصی به این مکان سفر کرده و علاوه بر قلعه‌ی تاریخی آن، از سایر مناطق دیدنی این شهر نیز دیدن کنید. همچنین می‌توانید با اتوبوس، قطار یا هواپیما خود را  به اراک، مرکز استان مرکزی، رسانده و از آنجا به خمین بروید. برای رفت و آمد بین شهری در خمین هم می‌توانید از تاکسی‌های خطی استفاده کنید، زیرا این شهر هنوز مجهز به سیستم اتوبو‌سرانی نمی‌باشد.

هزینه‌ی ورودی و ساعات دسترسی

قلعه سالار محتشم که امروزه به عنوان موزه‌ای برای شناساندن تاریخ و فرهنگ مردم خمین به گردشگران فعالیت می‌کند، همه روزه از ساعت 9 تا 18 باز بوده و میزبان افرادی‌ست که از سراسر ایران و حتی گوشه و کنار دنیا به آن سر می‌زنند. هزینه‌ی ورودی این موزه هم مانند سایر موزه‌های استان بوده و در سال 1398، باید 2 یا 3 هزار تومان برای ورود به آن پرداخت می‌کردید. آنچه که مسلم است، با بازدید از این موزه و آشنایی با تاریخ و فرهنگ مردمان سرزمینمان، این هزینه‌ی اندک، در برابر اطلاعاتی که از این موزه دریافت می‌کنیم ناچیز است. چه خوب است که با رفتن به موزه‌های کشورمان، فرزندانمان را با تاریخ ایران کهن بیشتر آشنا کنیم.

دانستی‌هایی در مورد قلعه سالار محتشم

راهنمای رفتن به قلعه سالار محتشم

به محض ورود به محوطه‌ی حیاط قلعه سالار محتشم، شکوه و زیبایی این قلعه چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. کمی که در حیاط قلعه پیش بروید، حوضی به چشم می‌خورد که به صورت دو لنگه طراحی شده و طرح آنکه بر خلاف حوض‌های معمول ایرانی به صورت دایره تا چندضلعی‌های منظم می‌باشد، طرح هندسی نامنظمی دارد که نشان از معماری اروپایی این حوض دارد. این حوض به گونه‌ای ساخته شده که بتواند گلدان‌هایی را دور تا دور آن قرار داد و از تلفیق آب و گیاه، فضایی رویایی و دلنشین به وجود آورد. در گذشته آب این حوض ساکن نبوده و این، توسط کانال آبی که از ضلع غربی حیاط وارد ‌شده، به داخل حوض ریخته و در ادامه از طریق همین کانال، از ضلع شرقی این عمارت خارج می‌شده. امروزه اثری از این جوی آب داخل مجموعه دیده نمی‌شود، اما در خارج از آن و پشت دیوار غربی، می‌توان نشانه‌ای از این جوی آب را مشاهده کرد. قلعه سالار محتشم دو ورودی دارد که یکی اختصاصی بوده و درب دیگر، عمومی و برای دسترسی به حیاط و محوطه‌ی داخل قلعه است. این بنا دارای دو طبقه است که طبقه‌ی پایین، شبستان بوده و طبقه‌ی بالا، بخش اعیان‌نشین آن بوده است. بخش شبستان شامل 8 اتاق و بخش اعیان‌نشنین دارای 11 اتاق می‌شود. طبقه‌ی همکف این مجموعه، ایوانی سراری دارد که تعدادی ستون آجری، پایه‌های طاق‌های حلالی آنرا تشکیل می‌دهند. در طبقه‌ی فوقانی نیز ایوانی سراسری وجود دارد که رابطی بین اتاق‌های این طبقه می‌باشد. در این ایوان تعداد 18 ستون چوبی قرار گرفته و روی آنها با گچ مزین شده است.
به وسیله‌ی سه راه‌پله که در شبستان تعبیه شده، می‌توانید به طبقه‌ی فوقانی قلعه سالار محتشم بروید. البته شاید هنوز هم مثل گذشته فقط یک راه‌پله برای رفت و آمد بازدیدکنندگان باز باشد. با وارد شدن به اتاق‌های این قلعه، هر بیننده‌ای محو گچ‌بری‌های برجسته و نقاشی‌های سقف این اتاق‌ها می‌شود. طرح‌هایی برجسته از آهوان و طبیعت وحشی که به زیبایی رنگ‌آمیزی شده و چشم‌نوازی می‌کنند. در این موزه می‌توانید بالغ بر 500 شی تاریخی را مشاهده کنید، اشیایی که متعلق به زمان قاجار بوده و شامل بعضی از ظروف آشپزی، وسایل کشاورزی و سایر اجسام باقی‌مانده از آن دوران است.
بعد از اینکه در سال 1385 این مجموعه به موزه‌ی مردم شناسی تبدیل شد، تعدادی پیکره و مجسمه در این مکان قرار گرفت که پوشش مردم خمین و برخی آداب و رسوم مردم خمین در زمان‌های گذشته را به نمایش می‌گذارد. همچنین تعدادی از این پیکره‌ها مربوط به معرفی برخی رسوم باستانی و جشن‌های این شهرستان به گردشگران می‌شود. رسومی مثل شب چله، کرد علی به کوه و کوسه ناقالدی. کوسه ناقالدی آیینی بوده ک مردم خمین و روستاهای اطراف، در پایان چله‌ی زمستان، با بر تن کردن لباس‌هایی خاص، در کوچه‌ها به رقص و آواز پرداخته و آمدن بهار را اعلام می‌کردند. پوششی که افراد در برگزاری این آیین به تن داشتند، امروزه بر تن پیکره‌هایی‌ست که در این موزه نگهداری‌ می‌شود. اگر برای بازدید از قلعه سالار محتشم به شهرستان خمین می‌روید، بد نیست چند روزی در این شهر اقامت داشته باشید تا بتوانید با خیالی آسوده، از سایر نقاط گردشگری آن هم دیدن کنید. برای اقامت در خمین می‌توانید از هتل، خانه‌ی معلم و اقامتگاه‌های بوم‌گردی که در این شهرستان قرار دارد استفاده کنید.