هرچه پیش‌تر می‌رویم؛ شگفتی‌های سیستان، سرزمین آفتاب‌های کهن و داستان‌های اساطیری تمامی ندارد. بعد از زاهدان بیایید سفر کنیم به مهد داستان‌های شاهنامه: زابلستان. آن‌جا که رستم دستان افسانه می‌آفریند و از هر ذره‌ی خاکش بقایای تمدنی باستانی سربرآورده است. پس با این مطلب همراه باشید تا با
جاهای دیدنی زابل بیشتر آشنا شوید.
شهر سوخته؛ تمدنی 5 هزار ساله در سرزمین اساطیری سیستان
کمتر کسی را می‌توان دید که آوازه‌ی شهر سوخته به گوشش نرسیده باشد. تمدنی 5 هزار ساله در قلب سرزمین اساطیری سیستان، که با آثار شگفت‌انگیزش شما را متحیر می‌کند. قدمت این شهر باستانی به 3000 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. شهر سوخته زمانی اسرارآمیزتر می‌شود که بدانیم چه آثار شگرفی در دل خود نهان دارد.
5 هزار سال قبل، زندگی در شمال سیستان و بلوچستان رنگ و بوی دیگری داشته، از هامون زیبا گرفته که با حیات خروشانش به این خطه‌ی سیستان آبادانی می‌بخشیده، تا انواع درختان گرمسیری که زینت‌بخش این آبادی‌ها بوده است. در میان این حال خوش طبیعت، تمدنی حیات داشته که هزاران راز مگو در دل خود نهفته دارد. بعد از کاوش‌هایی که در این منطقه صورت گرفته، آثاری به دست آمده که نشان از زندگی بسیار سازمان‌یافته و منظم ساکنان این شهر دارد. سیستم پیشرفته‌ی آب‌رسانی و تخلیه‌ی فاضلاب، شهرک‌های مسکونی و بناهایی شبیه آپارتمان‌های امروزی، شانه، قلاب، بند کفش، چکش، تبر، کوره‌های سفال‌گری و کوره‌های ذوب‌آهن و کهن‌ترین نمونه‌های پارچه تنها بخشی از آثار شگفت‌انگیز این شهر باستانی به شمار می‌روند.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید نخستین جراحی مغز جهان در این شهر صورت گرفته. آثاری از جراحی بر روی جمجمه‌ی دختری نوجوان و مبتلا به هیدروسفالی، در بقایای این شهر کشف شده که نشان از پیشرفت پزشکی این شهر دارد. نخستین چشم مصنوعی جهان با ریزترین مویرگ‌ها دستاورد دیگری از این تمدن باستانی است که حیرت بسیاری را برانگیخته است. کشف خط‌کشی با دقت میلی‌متری، بازی شبیه تخته‌نرد امروزی و نخستین تصاویر متحرک جهان گواه بر پیشرفته بودن این تمدن 5 هزار ساله در قلب سیستان به حساب می‌آید. این محوطه‌ی باستانی که یک اثر ملی به شمار می‌رود، در سال 1393 در فهرست یونسکو ثبت جهانی شد.
برای دیدن این شهر اسرارآمیز از زاهدان به سمت زابل بروید. در 56 کیلومتری شهر زابل و در حاشیه‌ی جاده‌ی زابل-زاهدان، تابلوهای راهنمای این شهر را خواهید دید. اگرچه آثار بسیار اندکی از این شهر بر جای مانده است، اما چه کسی می‌تواند دیدن این تمدن 5 هزار ساله با داستان‌ها و افسانه‌اش را از دست بدهد؟
"این شهر دو بار در طول تاریخ دچار آتش‌سوزی شده، و کسی از نام اصلی آن خبر ندارد. به همین دلیل شهر سوخته نامیده می‌شود"
شهر سوخته از جاهای دیدنی زابل
موزه شهر سوخته
بعد از دیدن این شهر باستانی، می‌توانید از موزه‌ی آن هم بازدید کنید. اشیایی که در طول کاوش‌های باستان‌شناختی در این مکان کشف شده، به شکل مناسبی در موزه‌ی شهر سوخته به نمایش درآمده است. انواع ظروف سفالی با تصاویر متحرک معروف، ابزار و آلات، خط‌کش، زیورآلات و بقایای اسکت‌های انسانی کاوش شده را می‌توانید در این موزه ببینید و با جزییات آن‌ها آشنا شوید. برای بازدید از این موزه به مجتمع پژوهشی، اداری، رفاهی شهر سوخته در اطراف آن سری بزنید.
جاهای دیدنی زابل؛ موزه شهر سوخته
کوه خواجه؛ تخت‌جمشید خشتی
شگفتی‌های سرزمین سیستان تمامی ندارد. از شهر سوخته و دریاچه‌ی هامون گرفته تا قلعه رستم و کوه خواجه. سال‌ها قبل از میان دریاچه‌ی زیبای هامون، کوهی سربرآورده که یادگاری از دوره‌های تاریخی کهن سرزمین ایران به شمار می‌رود. این روزها که خشکسالی‌های پی‌درپی نفس‌های هامون را به شماره انداخته، دیگر خبری از آبادانی در این منطقه نیست. اما آثار به جامانده در این کوه و ارزش تاریخی‌شان قلب هر تاریخ‌دوستی را به تپش واخواهد داشت.
کوه خواجه مجموعه‌ای است باستانی از چند کاخ، قلعه‌ی کهک کهزاد، قلعه‌ی چهل‌دختر، قلعه‌ی سرسنگ، آرامگاه خواجه غلطان و قبرستانی در بالای تپه. این مجموعه چندین بار مورد کاوش‌های باستان‌شناسانه قرار گرفته و کشف 11 اثر تاریخی در آن ماحصل این کاوش‌هاست.
این سایت تاریخی که
تخت جمشید خشتی نامیده می‌شود، روزگاری قلمرو حکمرانی پادشاهان دوره‌ی ساسانی و اشکانی به حساب می‌آمده. در بازدید از کوه خواجه، فقط به دیدن قلعه اکتفا نکنید و حتما از آثار روی تپه از جمله آرامگاه خواجه و قبرستان آن دیدن کنید. علاوه بر این، بازدید از قسمتی که به گالری معروف شده را فراموش نکنید. در گالری کوه خواجه، بازمانده‌هایی از پرتره‌های پادشاهان و بزرگان دوره‌های ساسانی و اشکانی را شامل می‌شود که بر روی قسمت‌هایی از کوه حکاکی شده است. کوه خواجه در سال 1345 در فهرست آثار ملی ثبت گردید.
برای دیدن کوه خواجه اگر 30 کیلومتر به سمت جنوب غربی زابل بروید، تابلوهای راهنمای این سایت تاریخی را خواهید دید.
کوه خواجه از جاهای دیدنی زابل
قلعه رستم؛ قلعه‌ای به یادگار مانده از دوران صفویان
اگر دوست‌دار قلعه‌های تاریخی هستید، بازدید از قلعه‌رستم را از دست ندهید. این قلعه‌ی تاریخی - در 70 کیلومتری شهر زابل- یادگار دوران صفویان به شمار می‌رود. قلعه‌رستم، بزرگ‌ترین قلعه‌ی دوران اسلامی در سرزمین سیستان به شمار می‌رود، که در افسانه پردازی‌ها به آن لقب پهلوان نام‌دار ایران زمین یعنی رستم دستان را داده‌اند. به نظر می‌رسد این قلعه‌ی 500 ساله با معماری خشتی خود کاربری‌های نظامی و مسکونی داشته است. اگرچه بخش‌های زیادی از این قلعه به دلیل عدم مراقبت صحیح تخریب شده، اما از روی بقایای آن می‌شود به پلان اصلی این قلعه پی برد. سر در ورودی، برج‌های نگهبانی، خندق عمیقی که زمانی دور آن کنده بودند، یخدان و بخش شاه‌نشین از عناصر تشکیل‌دهنده‌ی این قلعه‌ی تاریخی محسوب می‌شود.
قلعه رستم از جاهای دیدنی زابل
روستای قلعه‌نو
روستای تاریخی قلعه‌نو، شگفتی دیگر سرزمین آفتاب به حساب می‌آید. معماری این روستا با قدمتی به درازای 1200 سال و با الهام از معماری بومی این منطقه ترکیبی خشت و گلی دارد. این روستا را به دلیل این‌که روی تپه‌ای بلند قرار گرفته، قلعه می‌نامند. اگر به قلعه‌نو رفتید، بازدید از گورستان آن را از دست ندهید. این گورستان بافتی پلکانی دارد و مقبره‌ی خوانین و حکمای روستا در آرامگاه‌های مخصوصی به نام "معجره" قرار گرفته است. علاوه بر بافت زیبای روستا که هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند، وجود چند اثر تاریخی در اطراف قلعه‌نو بازدید از آن را در لیست بایدهای گردشگری این منطقه قرار می‌دهد.
برای بازدید از این روستا، باید به شهرستان زهک در 30 کیلومتری زابل بیایید. پس از طی مسافتی 7 کیلومتری به روستای قلعه‌نو خواهید رسید.
روستای قلعه نو از جاهای دیدنی زابل
ارگ حسین خان نارویی
در ورودی روستای قلعه‌نو، ارگی خشتی و دو طبقه دیده می‌شود. طبق روایات تاریخی این ارگ خشتی به حاکم وقت حسین خان نارویی تعلق داشت. این ارگ بزرگ با مساحت 1400 مترمربع، از 2 طبقه تشکیل شده که به نظر می‌رسد طبقه‌ی اول برای انجام کارهای حکومتی و مراجعه‌ی ارباب رجوع‌ها کاربرد داشته و طبقه‌ی دوم محل زندگی حاکم و خانواده‌اش بوده است. طبق نظر تاریخ‌دانان، قدمت این ارگ به 160 سال قبل برمی‌گردد.
دهانه‌ی غلامان؛ بازمانده‌ای از دوران هخامنشیان در قلب سیستان
سال‌ها پیش؛ وقتی بادهای موسمی سیستان شروع به وزیدن کرد و شن‌ها جابه‌جا شد، شهری از زیر آن پدیدار گردید که حیرت همگان را برانگیخت: شهری بازمانده از دوران هخامنشیان! چون کتیبه‌ای در این شهر کشف نشده، نام واقعی آن هنوز مجهول مانده و وجه تسمیه‌ی دهانه‌ی غلامان به روشنی مشخص نیست. معماری این شهر باستانی توجه زیادی را به خود جلب کرده، چرا که نشان از پلان از قبل طراحی شده و مهندسی بی‌نقصی دارد. نکته‌ی بسیار جالب در معماری خشتی این شهر، قرار گرفتن در خانه‌ها در سمت جنوبی آن‌هاست تا از بادهای 120 روزه‌ی سیستان (با جهت وزش شمال غرب به جنوب شرق) در امان بمانند. از طرفی نداشتن برج و بارو در معماری این شهر، نشان از امنیت بالای این منطقه دارد. متأسفانه حیات این شهر مدت زمان زیادی به طول نمی‌انجامد، چرا که خشکی بستر رود هیرمند ساکنان آن را وادار به کوچ اجباری می‌کند. دو نقاشی باستانی بر دیوارهای این شهر، اطلاعات خوبی از زندگی مردمان این شهر باستانی در اختیار قرار می‌دهد. اما نقاشی‌های دیگر تا حد زیادی تخریب شده‌اند.
برای دیدن این شهر 2500 ساله باید به روستای قلعه‌نو در 7 کیلومتری شهرستان زهک بروید. این شهرستان حدودا 30 کیلومتر از زابل فاصله دارد. پس از طی 2 کیلومتر از روستای قلعه‌نو به دروازه‌ی غلامان خواهید رسید.
منطقه باستانی دهانه غلامان از جاهای دیدنی زابل
چاه نیمه
احتمالا شما هم از شنیدن نام چاه نیمه تعجب کرده‌‌اید. چاه نیمه به چاله‌های بزرگ و پرآبی در بخش شمالی سیستان گفته می‌شود که با حیاتشان این مناطق را رونق داده‌اند. آب مازاد رودخانه‌ی هیرمند به این چاه نیمه‌ها منتقل می‌شود تا در مواقع لزوم بخشی از نیاز آب شرب و کشاورزی ساکنان این مناطق را تأمین کنند. در اطراف روستای قلعه‌نو هم چاه نیمه‌ی پرآبی وجود داشته که متأسفانه در اثر خشکسالی‌های چند سال اخیر بسیار کم آب شده است. در حاشیه‌ی این چاه نیمه‌ها، پارک جنگلی و باغ وحشی تأسیس شده که هم برای ساکنان این منطقه و هم مسافران یک جاذبه به شمار می‌رود.
ارگ خان ملک کیانی
ارگ خان ملک کیانی، در 16 کیلومتری مسیر زابل به هیرمند، یادگاری از دوران پهلوی به شمار می‌رود. در این ارگ تاریخی می‌توان اثراتی از حیات خان ملک کیانی از خان‌های منطقه‌ی سیستان را مشاهده کرد. بنای مربع شکل این ارگ، 4 برج با ارتفاعی بالغ بر 70 متر دارد. این بنای تاریخی، دارای 4 در ورودی در 4 گوشه‌ی ارگ می‌باشد. آن‌چه در معماری این بنا جالب به نظر می‌رسد، وجود اتاق‌های متعدد در کنار یکدیگر و به سبک کاروان‌سراهای قدیمی است که بازدید از این ارگ تاریخی را دیدنی می‌کند.
ارگ خان ملک
آسبادهای حوض‌دار
مردمان ایران زمین، سابقه‌ای درخشان در همزیستی مسالمت‌آمیز با طبیعت و بهره‌گیری از عناصر چهارگانه‌ی آن داشته‌اند؛ از سدهای طبیعی و آب‌انبارها گرفته تا آسیاب‌های بادی برای مهار نیروی باد. اگرچه تاریخچه‌ی بهره‌گیری از نیروی باد چندان مشخص نیست اما بعضی محققان بر این باور هستند که ایرانیان در این مورد پیشرو و از اولین‌ها بوده‌اند. در این میان، اهالی ساکن شرق ایران به خوبی توانستند با آسبادهای متعددشان، نیروی باد را مهار و به بهترین نحو از آن استفاده کنند. این آسبادها در مسیر بادهای معروف 120 روزه در جنوب خراسان و منطقه‌ی سیستان گواهی بر این مدعاست. آسبادهای حوض‌دار منطقه سیستان در نزدیکی شهر سوخته، آسبادهایی با قدمتی 2800 ساله محسوب می‌شود که به بهترین شکل، هنر استفاده از نیروی بادهای 120 روزه را نشان می‌دهند. در شهر سوخته، زاهدان کهنه و کرکوکشف، چند سنگ آسیاب کشف شده که نشان از حیات این آسبادها در منطقه‌ی سیستان دارد.
آسبادهای حوض‌دار در 55 کیلومتری جاده زابل به زاهدان و در فاصله‌ی 7 کیلومتری جنوب شهر سوخته قرار دارد.
آسبادهای حوض‌دار منطقه سیستان
موزه مردم شناسی زابل
مسافران در مواجهه با موزه‌ها به 2 دسته تقسیم می‌شوند: آن‌هایی که موزه‌ها را کسل کننده می‌دانند و دسته‌ای که شیفته‌ی موزه‌ها و اطلاعاتشان هستند. بعضی هم مثل من از دیدن موزه‌های مردم‌شناسی حسابی سر ذوق می‌آیند. در موزه‌ی مردم‌شناسی زابل می‌توانید سیر تاریخی فرهنگ و آیین مردمان سیستان را از نزدیک مشاهده کنید. ساختمان این موزه، خود داستانی شنیدنی دارد. ساختمان این موزه در ابتدا کنسولگری انگلستان بوده که در سال 1368 به اداره‌ی میراث فرهنگی شهرستان زابل تبدیل می‌شود. نهایتا در سال 1385، این ساختمان به موزه‌ی مردم‌شناسی زابل تغییر شکل پیدا کرد. بنابراین اگر مشتاق فرهنگ و آیین مردمان سیستان هستید، بازدید از این موزه را در برنامه‌هایتان بگنجانید.
آدرس: زابل، خیابان فردوسی، رو‌به‌روی سالن حجاب
ساعات کاری: نیمه‌ی اول سال از ساعت 8-12 و 16-20
نیمه‌ی دوم سال از ساعت 8-12 و 15-19
شماره تماس: 0542228301
بانک ایران وانگلیس
بانک ایران و انگلیس در اواخر دوره‌ی قاجار در زابل تأسیس شد و مسیر را برای ورود اسکناس به ایران، هموار کرد. دفتر مرکزی این بانک در تهران قرار داشت و بعد از سال 1357 به دنبال طرح ملی شدن بانک‌ها با بانک تجارت ادغام شد. بقایای ساختمان این بانک به مانند موزه‌ای زنده می‌تواند روایت‌گر تحولات سیاسی و تجاری آن دوران باشد. بانک ایران و انگلیس در سال 1383 در فهرست آثار ملی ثبت شد.
این موزه در قسمت شمال شرقی میدان شهرداری شهرستان زابل قرار گرفته است.