دیدن نقش رستم از بایدهای سفر به شیراز است. یعنی باید و حتما بعد از دیدن تخت جمشید اینجا را هم ببینید وگرنه برنامهی سفرتان به شیراز ناقص خواهد ماند. وقتی وارد محوطه‌ی نقش رستم می‌شوید، بدون شک همان حسی را خواهید داشت که با دیدن تخت جمشید داشته‌اید. حسی که از دیدن آرامگاه‌های چلیپایی هخامنشی و نقش‌برجسته‌های عظیم ساسانی پیدا می‌کنید، چیزی نیست که بتوانید در مقابلش مقاومت کنید.
بهترین زمان دیدن نقش رستم
مجموعه نقش رستم در خشکی مطلق و بیابان بنا شده بنابراین پیشنهاد می‌کنیم اوایل پاییز و اوایل بهار را برای بازدید از این مجموعه باارزش برگزینید. بهتر است در روزهای بارانی یا برفی به نقش رستم نروید چون بازدید از آن‌جا بسیار دشوار می‌شود.
راه دسترسی به نقش رستم
بعد از رسیدن به شهر شیراز باید خودتان را به شهرستان مرودشت برسانید یعنی چیزیحدود 60 کیلومتر از مسیر جاده‌ای شیراز به مرودشت بروید تا به نقش رستم برسید. تابلوهایی که در مسیر هستند، کار را برای پیدا کردن نقش رستم راحت کردند.
از ترمینال شهید کاراندیش شیراز هم می‌توانید با مینی‌بوس یا تاکسی بین شهری به نقش رستم برسید. از آن طرف اگر از سمت شهر آباده بخواهید به استان فارس بروید، باید از شهرهای صفاشهر و مرغاب گذر کنید و نرسیده به سعادت‌شهر به مجموعه پاسارگاد می‌رسید. بعد از گذر از پاسارگاد هم باید از سعادت شهر، هشتیجان و اصطخر عبور کنید و در جاده مرودشت – سعادت شهر به مسیر ادامه دهید و به سمت جاده مرودشت – سارویی بپیچید تا تابلوی نقش رستم را ببینید. مجموعه نقش رستم پارکینگ هم دارد پس نگران جای پارک نباشید.
هزینه‌ی بلیط و ساعات بازدید
برای گردشگران ایرانی: 3000 تومان
برای گردشگران خارجی: 20000 تومان
بهار و تابستان: 7:30 تا 18:30
پاییز و زمستان: 8 تا 17
در برنامه‌ریزی بازدید از نقش رستم به این نکته توجه کنید که 30 دقیقه قبل از پایان ساعت بازدید دیگر بلیطی فروخته نمی‌شود. بهتر است برای گرفتن عکس‌های بهتر صبح زود به اینجا بروید. برای دوری از شلوغی محوطه هم می‌توانید صبح زود یا حوالی ساعت 2 بعد از ظهر را انتخاب کنید.
نمایی از یکی از آرامگاه‌های چلیپایی هخامنشی – عکس: سپهر محسنی
دانستنی‌های قبل از دیدن نقش رستم
• جوزپه باربارو جهانگردی ایتالیایی بود که در سال 1475 م. اینجا را دید اما اطلاعات کاملی از آن ننوشت.
• در قرن 19 میلادی، راولینسون بریتانیایی کتیبه‌ی نقش رستم را خواند و تاریخ واقعی‌اش را اعلام کرد. راولینسون همانی بود که کتیبه‌ی نقش رستم را رمزگشایی کرد.
• خیلی‌ها فکر می‌کنند نقش رستم فقط برای هخامنشیان و ساسانی‌ها مهم بوده، اما اهمیت اینجا از خیلی قبل‌ترها مشخص شده یعنی دوره‌ی عیلامی‌ها؛ تاریخی حدود 1200 سال قبل از میلاد مسیح.
در گوشه پایین سمت چپ شاپور را می‌بینید که امپراطوران روم شکست‌خورده جلویش هستند- عکس: سپهر محسنی
راهنمای بازدید از نقش رستم
آرامگاه‌های چلیپایی (صلیبی) شاهان هخامنشی مشخص‌ترین و اولین چیزی هستند که هنگام ورود به محوطه‌ی نقش رستم خواهید دید. اگر از سمت راست صخره بازدیدتان را شروع کنید، به ترتیب آرامگاه‌های منسوب به خشایارشا، داریوش اول، اردشیر اول و داریوش دوم را می‌بینید. در قسمت بالایی هر آرامگاه، مراسمی آیینی و سلطنتی به تصویر کشیده شده؛ مثلا شاه هخامنشی در حالی که کمانی را به نشانه قدرت در دست دارد دست دیگرش را به حالت احترام به سمت آتش مقدس دراز کرده و در حال نیایش است.
بعد از آرامگاه‌ها، باید سراغ نقش‌برجسته‌ها بروید. از آنجایی که این قسمت برای هخامنشی‌ها مقدس بود، ساسانی‌ها هم به تبعیت از آن‌ها به نقش‌برجسته‌سازی در نقش رستم ادامه دادند.
نقش‌برجسته اردشیر و اهورامزدا
اولین نقش‌برجسته‌ی ساسانی نقش رستم، اهورامزدا و اردشیر بابکان است. در این نقش، اردشیر بابکان (موسس سلسله‌ی ساسانی) را می‌بینیم که در حال گرفتن دیهیم (حلقه گل) از اهورامزداست. این نقش داستان شکست اردوان پنجم (آخرین شاه اشکانی) از اردشیر را به تصویر می‌کشد.
اردشیر بابکان در سمت چپ روی اسبش نشسته و دارد از اهورامزدا دیهیم قدرت را می‌گیرد.
نقش برجسته‌ی پیروزی شاپور بر امپراتوران رومی
ده متر آن طرف‌تر از آرامگاه داریوش بزرگ، نقش‌برجسته‌ی پیروزی شاپور ساسانی را می‌بینید که 11 متر طول و 5 متر عرض دارد. در این تصویر، به سادگی می‌توانید شاپور را پیدا کنید. شهریار دلیر و پرآوازه ساسانی، با جامه‌ی فاخر، زیورآلات (گردنبند، دستبند و تاج)، آرایش موهای چین‌دار و بر شانه افتاده‌اش و اسب مغرورش خیلی راحت مشخص است. شاپور در این نقش برجسته، روی اسبش نشسته و مقابلش فیلیپ عرب، والرین و گردیان هستند.
ببینید چقدر راحت می‌توان شاپور ساسانی را تشخیص داد؟ آن کلاه بزرگ و موهای تاب‌داده‌اش از فاصله‌ای دور هم پیداست.
نقش بهرام دوم و درباریان
کنار نقش اردشیر بابکان و اهورامزدا، این نقش برجسته حک شده. در این نقش، بهرام دوم یکی دیگر از پادشاهان ساسانی ایستاده و سه نفر دیگر پشت سرش هستند. خانواده‌ی شاهی هم در سمت چپش ایستاده‌اند و در آخر کرتیر یا همان موبد درباری زرتشتی.
بهرام دوم وسط ایستاده و درباریان و خاندان سلطنتی دورش را گرفته‌اند.
نقش برجسته پیروزی بهرام دوم
بهرام دوم بعد از اینکه خودش و خاندان سلطنتی‌اش را نشان داد، تصمیم گرفت صحنه‌ای از پیروزی در جنگ‌هایش را هم نشان دهد. برای همین در زیر آرامگاه داریوش بزرگ دستور حکاکی‌اش را داد. هنوز معلوم نیست که بهرام دوم چه کسی را شکست داده اما به هر حال این مسئله آنقدر برایش مهم بوده که دستور داده نقشش را حک کنند.
نقش برجسته آناهیتا و نرسی
حالا می‌رسیم به یکی از زیباترین نقش‌هایی که از دوره‌ی ساسانی به جا مانده. در این نقش لحظه‌ی تاجگذاری نرسی را می‌بینیم. نرسی یکی از پادشاهان متفاوت ساسانی بود، چون برخلاف بقیه‌ی آن‌ها، دیهیم یا حلقه‌ی قدرتش را از اهورامزدا نگرفت و از آناهیتا (ایزدبانوی آب و جنگاوری) آن را گرفت. دقت در حکاکی جزئیات لباس‌ها و کفش‌ها آنقدر بالاست که حتی چین لباس آناهیتا هم مشخص است.
در سمت راست آناهیتا را می‌بینید که در حال دادن حلقه‌ی قدرت به نرسه است.
این هم تصویری دیگر از نقش بهرام دوم و درباریان-عکس: سپهر محسنی
نمایی دیگر از تصویر دیهیم‌ستانی اردشیر بابکان از اهورامزدا-عکس: سپهر محسنی
نقش پیروزی بهرام دوم-عکس: سپهر محسنی
نقش نبرد هرمز دوم
زیر آرامگاه اردشیر یکم، نقش برجسته‌ای از دل خاک بیرون آمد که نبرد هرمز دوم را به تصویر می‌کشید. در این نقش هرمز دوم ساسانی، سوار اسبی است و دشمنی زره‌پوش را با نیزه‌ای سرنگون کرده.
نقش برجسته هرمز دوم را در زیر آرامگاه اردشیر اول می‌بینید-عکس: سپهر محسنی
کعبه زرتشت
و حالا می‌رویم سراغ بنایی متفاوت در تاریخ معماری ایران که کمی آن طرف‌تر از صخره‌ها و روبروی آرامگاه داریوش دومساخته شده. این بنا در دویست سال اخیر با این تصور که با آیین زرتشت، پیامبر ایران باستان ارتباط داشته، کعبه زرتشت نامیده می‌شود. برای ساخت کعبه زرتشت از سنگ استفاده شده و قطعات سنگی را بدون ملات روی هم سوار کرده‌اند. اما سوال برای‌تان پیش نمی‌آید که چطور؟ معمار کعبه زرتشت از همان شیوه‌ای استفاده کرده که در گذشته و در تخت جمشید استفاده می‌شده. یعنی بست‌های دم‌چلچله‌ای؛ بست‌های فلزی که مثل پاپیون بود و سنگ‌ها را به هم متصل می‌کردند.
جالب است که بدانید با اینکه خیلی‌ها کعبه زرتشت را بنایی از دوره‌ی ساسانی می‌دانند اما باستان‌شناسان می‌گویند که این بنا در دوره‌ی هخامنشیان ساخته شده و بعدها در دوره‌ی ساسانی هم از آن استفاده شده.
کعبه زرتشت-عکس: سپهر محسنی
هنوز هم که هنوز است، خیلی‌ها کاربرد اصلی کعبه زرتشت را نمی‌دانند. نظرات خیلی زیادی راجع به آن وجود دارد و هرکدام هم به تنهایی منطقی به نظر می‌رسند. محل نگهداری آتش مقدس و متون اوستایی، محل اجساد پادشاهان هخامنشی یا ساسانی، گنج‌خانه و جایی برای نیایش از نظریاتی است که راجع به کعبه زرتشت بیان می‌کنند.