در دوره‌ی ایران باستان، کوه بیستون در مسیر بازدیدهای جهانی بود: کاروانی می‌رفت و کاروانی می‌آمد، شاهی می‌رفت و سپاهی حمله می‌کرد. به همین دلیل محوطه‌ی تاریخی بیستون در کانون توجه بود. هر پادشاه و کاروان و شخصی محلی، روی بیستون نقش و نگاری حک می‌کرد. این سنگ‌نبشته‌های گوناگون در سالیان متمادی، بیستون را تبدیل به کتاب تاریخی ارزشمند ایرانی در دل کوه‌های کرمانشاه کرده است. شما چقدر از بیستون می‌دانید؟ با
اسمارتیز همراه باشید تا با بیستون بیشتر آشنا شویم.
بهترین زمان دیدن بیستون
کرمانشاه، استانی کوهستانی با آب‌وهوای سرد و معتدل است. تابستان‌ها هوایی خنک و زمستان‌هایی سرد دارد. بهترین زمان بازدید از بیستون از اوایل فصل بهار تا اواسط فصل پاییز است. متوسط دمای کرمانشاه از اوایل خرداد تا اوایل شهریور، 24 درجه سانتی‌گراد و در بعضی روزهای مردادماه تا 35 درجه هم می‌رسد. فروردین و اردیبهشت هنوز سرمای زمستان کرمانشاه را یدک می‌کشند و از خرداد ماه، هوا کم‌کم شروع به گرم شدن می‌کند. متوسط دمای کرمانشاه از اوایل دی تا اوایل اسفند بین 1 تا 3 درجه سانتی‌گراد است و سرمای استخوان‌سوزی دارد.
این نقاشی تصویری از بیستون سال 1220 ه.ش را نشان می‌دهد. در این زمان اوژن فلاندن فرانسوی برای ثبت آثار ایران به صورت نقاشی به ایران آمد.
شلوغ‌ترین ماه‌های سفر به کرمانشاه، خرداد و شهریور هستند. در این ماه‌ها کرمانشاه هوای بسیار دل‌پذیری دارد و طبیعت این استان به اوج زیبایی می‌رسد. اردیبهشت‌ماه سومین ماه پرمسافر این شهر است. در زمستان، یخ‌بندان‌های سنگینی رخ می‌دهد و به‌دلیل کلان شهر بودن، آلودگی هوا در پاییز و زمستان، یکی از مشکلات اساسی آب‌وهوایی است که مسافران باید آن‌را درنظر بگیرند.
نقش‌برجسته بیستون معروف‌ترین قسمت محوطه‌ی تاریخی بیستون است.
نکته قابل توجه این است که در مهرماه، مراسم سنتی کردی در کرمانشاه برگزار می‌شود. در این مراسمِ تنبورنوازی، تعدادی تنبورنواز زن و مرد کردهای یارسان در دالاهوی کرمانشاه گرد هم می‌آیند و همراه با تنبور، هم‌خوانی می‌کنند. هدف این مراسم زیبا و سنتی، انتقال پیام اتحاد و دوستی پیروان آئین سنتی یارسان به جهانیان است. شما را نمی‌دانم اما من عاشق صدای ساز تنبور و رقص سماع و مراسم‌های کردی هستم. پس از دست ندهید!
“متاسفانه در جنگ هشت ساله‌ی ایران – عراق، سربازان عراقی برای تفریح، به کتیبه‌ی بیستون تیراندازی می‌کردند که هنوز جای تیر هم هست.”
اگر در عید نوروز به بیستون می‌روید، محلی‌ها در این منطقه چادرهای عشایری خود را برپا می‌کنند و می‌توانید غذای محلی، شیرینی محلی و صنایع دستی از آن‌ها خریداری کنید. همچنین در این ایام، جشن‌های هَل پَرکِه، ساز و دهل و نقاله‌خوانی برگزار می‌شود.
راه دسترسی به بیستون
آدرس: استان کرمانشاه، 39 کیلومتری کرمانشاه، شهرک الزهرا، مجموعه باستانی بیستون
مسیر دسترسی: مسیر دسترسی زیر از شهر کرمانشاه به فاصله 39 کیلومتری است. ابتدا به سمت شمال شرقی شهر به بلوار بهشتی بروید. وقتی از شرکت بیمه رازی عبور کردید، به سوی خیابان بهرام محمودیان بپیچید. هنگامی که به مرکز کارشناسان رسمی دادگستری استان کرمانشاه رسیدید، به سمت راست به‌سوی بنت الهدی بپیچید. در اداره دخانیات کرمانشاه، به‌سمت خیابان شهید امجدیان بپیچید. سپس در میدان شهدا، بعد از عبور از پارک، از سومین خروجی خارج شوید. همین مسیر را تا بزرگراه امام خمینی ادامه دهید تا به بزرگراه کنارگذر شرقی کرمانشاه برسید. از سمت چپ حرکت کنید و از سوغات سرای امیرکرمی عبور کنید. در این مسیر بمانید تا به مجموعه بیستون برسید. اگر خودروی شخصی ندارید، با اتوبوس به کرمانشاه بروید یا از ترمینال تا مجموعه‌ی تاریخی بیستون تاکسی دربست بگیرید.
هزینه بلیط و ساعات دسترسی
هزینه بلیط برای گردشگران ایرانی: 3 هزار تومان
هزینه بلیط برای گردشگران خارجی: 15 هزار تومان
روزهای تعطیل: تاسوعا و عاشورا، رحلت پیامبر (ص)، شهادت امام جعفر صادق (ع)، شهادت حضرت علی (ع)، رحلت امام خمینی (ره)
ساعات دسترسی: 9 الی 18
مدت زمان پیشنهادی برای بازدید: 2 الی 4 ساعت
دانستنی‌هایی قبل از دیدن بیستون
- بیستون جزو ارزشمندترین بناهای تاریخی جهان است و هشتمین اثری
است که از طرف ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این
مجموعه‌ی تاریخی که دروازه تمدن نام‌گذاری شده، از آثار تاریخی چند دوره‌ی
حکومتی مختلف در طی زمان تشکیل شده است.
- کتیبه‌هایی به دستور داریوش کبیر، در چندجای ایران و جهان از جمله همدان،
شوش، فارس، کرمانشاه و سوئز ساخته شده‌اند. اما بزرگترین آن‌ها کتیبه و
نقش برجسته‌ای است که از او در بیستون قرار دارد.
- بسیاری از تاریخ‌دانان و متخصصان خط میخی، می‌گویند کتیبه داریوش اول در
بیستون رمزگشای خط میخی و خطوط باستانی قبل از دوره‌ی خودش است که این
مساله ارزش این کتیبه را دوچندان کرده است همچنین این کتیبه، از قدیمی‌ترین
تقویم‌های جهان هم است.
- صخره‌نوردان، نام بهشت گمشده را برای کوه بیستون برگزیده‌اند. این کوه،
پنجمین دیواره طبیعی جهان است که قدیمی‌ترین بقایای انسانی کشف شده در
ایران از غار شکارچیان آن، یافت شد. جاده شاهی که قدیمی‌ترین جاده‌ی ایران
است و غرب ایران را به شرق وصل می‌کرد از محوطه‌ی بیستون عبور می‌کرد. این
جاده از دوره هخامنشی تا ایران اسلامی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
- فرهادتراش، نام صخره‌ای از کوه بیستون، بزرگترین دیوارهd تراش خورده به دست تراش‌کاران ایرانی است.
- هرکول را به یاد دارید؟ قهرمان و اسطوره یونان باستان که بارها در بچگی
اسمش به گوش‌مان خورده بود. ممکن است انیمیشن آن را دیده باشیم یا بازی
کامپیوتری‌اش را بازی کرده بازی کرده باشید. شما در کوه بیستون نقش هرکول
را مشاهده خواهید کرد. نقش برجسته هرکول در بیستون، قدیمی‌ترین نقش یونانی
در هنر حجاری ایران است که نشان می‌دهد هنر یونانی در شکوفایی هنر
ایرانیان بسیار تاثیرگذار بوده.
-
مجسمه هرکول به ظرافت سایر مجسمه‌های هنر یونانی نیست، با این حال نحوه‌ی نمایش هرکول و حالت صورتش به خوبی نشان می‌دهد که در چه دوره‌ای ساخته شده.
- بَهستون، بهستان و بگیستانون از نام‌های دیگری هستند که در منابع تاریخی به جای بیستون اشاره شده‌اند.
- براساس کاوش‌های باستان‌شناسی، محوطه بیستون از زمان‌های بسیار قدیم محل
سکونت بوده. مثلا در زمانی دور انسان‌های نئاندرتال در اینجا زندگی
می‌کردند و در زمانی دیگر اینجا به جاده‌ی شاهی متصل شد تا محلی باشد برای عبور و مرور کاروان‌های خارجی که به ایران می‌آمدند.
- برای کنده‌کاری و حکاکی کتیبه‌های بیستون از سنگ‌های آهکی استفاده شده است.
تعدادی از این آثار مانند غار شکارچیان به‌صورت طبیعی در دل کوه
درآمده‌اند و تعدادی مانند کاروانسرای ایلخانی، که جزو آثار معماری هستند،
با سنگ تراش، لاشه در پی‌ها و آجر در بدنه و پوشش بنا ساخته شدند. تعدادی
هم مانند دژ مادی، به‌صورت دستکَند و در دل کوه، حفاری شده‌اند.
- از محوطه پارینه سنگی بیستون که محل زندگی انسان‌های 200 هزار سال پیش بود،
تعدادی استخوان گوزن، غزال، گاووحشی، گراز و اسب‌سانان به همراه دندان و
استخوان ساعد انسان پیدا شده است. در دوره نوسنگی هم اینجا مکانی مهم برای
کشاورزی و روستانشینی بود. به خاطر همین است که که یکی از قدیمی‌ترین
روستاهای ایران به‌نام گنج‌دره نیز در نزدیکی کوه بیستون قرار گرفته.
- ابن حوقل بغدادی توصیف جالبی از کتیبه و نقش‌برجسته‌ی داریوش در بیستون
دارد. او از این کتیبه تحت عنوان «لوح زروتای آسیا» و «ملکه کتیبه‌های شرقی
باستان» یاد می‌کند و می‌گوید که شخصی به او گفته که در مسافرتش به طاق
بستان، حکاکی روی سنگ را دیده که معلمی را در مکتبی نشان می‌دهد که با
تسمه‌ی در دستش قصد زدن و تنبیه بچه‌ها را دارد! البته قضیه به ابن حوقل
ختم نمی‌شود و بعدها، ژان شاردن فرانسوی هم توصیف جالب‌تری از نقش‌برجسته‌ی
بیستون می‌کند و می‌گوید که فروهر صلیب عیسی است و دوازده پیکر نقش
برجسته، حواریون حضرت مسیح هستند!
بیستون تنها منحصر به کتیبه‌ی بیستون نمی‌شود و در اصل مجموعه‌ای از آثار و بناهای مختلف است. برای همین وقتی قرار است اینجا را ببینیم بهتر است که از قدیمی‌ترین اثری که در اینجا پیدا شده شروع کنیم تا به جدیدترین دوره برسیم.
در حال حاضر، نقش‌برجسته بیستون، بزرگترین نقش‌برجسته جهان است.
غار شکارچیان قدیمی‌ترین بخش مجموعه‌ی بیستون است که قدمتش به دوره‌ی پارینه‌سنگی برمی‌گردد. می‌گویند اینجا به احتمال زیاد پناهگاه شکارچیان بوده و آن‌ها بعد از این‌که حیوانی را شکار می‌کردند، لاشه‌اش را به داخل غار می‌بردند تا قصابی‌اش کنند.
غار شکارچیان در سال 1328 ه.ش توسط باستان‌شناسی آمریکایی به اسم «کارلتون کوون» بررسی شد.
بعد از غار شکارچیان می‌رسیم به نیایشگاه مادی. این نیایشگاه پایین کتیبه‌ی بیستون و نقش‌برجسته‌ی داریوش بزرگ است. نیایشگاه مادی 1.5 متر ارتفاع، 10.5 متر طول و 7 متر عرض دارد که به صورت خشکه‌چین با سنگ نتراشیده ساخته شده. یک راهرو هم به عرض 1.5 متر این نیایشگاه را به دو بخش تقسیم کرده است. حالا می‌رسیم به
معروف‌ترین جاذبه‌ی بیستون یعنی کتیبه و نقش‌برجسته داریوش. این نقش‌برجسته مهم‌ترین اثر دوره‌ی هخامنشی است که داستان پیروزی داریوش کبیر بر گئوماتای مغ و به اسارت درآوردن 9 نفر از شورشیان محلی را بیان می‌کند.
اگر هنوز به درستی نمی‌دانید که نقش‌برجسته و کتیبه بیستون چه وضعیتی دارد، این طراحی کمک‌تان می‌کند.
گئومات یا بردیای دروغین کسی بود که در غیاب داریوش ادعای شاهی کرد. بعد از مدتی داریوش او را دستگیر کرد و چگونگی روند این دستگیری و سرکوب را در کتیبه‌ی بیستون نوشت. در این نقش‌برجسته، گئومات زیر پای داریوش افتاده و دستانش را به نشانه‌ی تسلیم بالا برده. بالای سر داریوش نمادی از فروهر هم هست که در حال دادن حلقه‌ی قدرت به داریوش است. کتیبه‌ی بیستون 3 زبانه است (پارسی باستان، ایلامی نو و بابلی نو) که داریوش در آن به معرفی خاندان خود و شرح جنگ‌ها و درگیری‌هایش می‌پردازد.
بعد از اتمام دوره‌ی هخامنشی و ورود سلوکیان به ایران و تشکیل حکومت‌های محلی به خصوص اشکانیان، یک سری تغییرات جدید در محوطه‌ی بیستون هم بوجود آمد. از آنجایی که اینجا بخشی از جاده‌ی شاهی بود و سپاهیان سلوکی برای رفت و آمد از ایران به بین‌النهرین باید از اینجا عبور می‌کردند، تصمیم گرفتند که مجسمه‌ی هرکول را در اینجا بسازند. این اثر حدود 148 سال قبل از میلاد مسیح ساخته شده و کتیبه‌ای به خطر یونانی دارد. در پشت سر هرکول هم درخت زیتون و گرز مخروطی‌شکلی است که دو عضو لاینفک هرکول در داستان‌های اسطوره‌ای یونانی است. 3 نقش‌برجسته‌ی مهرداد دوم، گودرز دوم و بلاش هم از دیگر آثار این مجموعه است که به دوره‌ی اشکانی برمی‌گردند. در هرکدام از این نقش‌برجسته‌ها یکی از پادشاهان اشکانی با همراهی ملازمان‌شان به تصویر کشیده شده‌اند. به جز این 3 نقش‌برجسته، پرستگاهی پارتی هم از چند تکه سنگ در دل کوه کنده شده که با 10 پله سنگی قابل دسترسی است. محققان می‌گویند که اینجا محلی برای قرار دادن آتشدان‌های فلزی بوده است.
بعد از دوره‌ی اشکانی، در زمان ساسانیان ساخت و سازهایی انجام شد که متاسفانه نیمه‌کاره رها شدند. فرهاد تراش صخره‌ای با سطحی تراش‌خورده و نیمه‌کاره است که می‌گویند قرار بوده کتیبه‌ای روی آن حک شود. البته بعضی‌ها هم می‌گویند که شاید ساسانیان می‌خواستند ایوانی بزرگ شبیه طاق کسری یا کاخی در اینجا بسازند. یک بنای ناتمام سنگی هم به صورت نیمه‌کاره ساخته و رها شده که امروزه فقط دیوارهای دورتادور آن باقی ماندند.
مردم محلی می‌گویند اینجا همان بخشی بوده که فرهاد کوه‌کن به عشق شیرین کنده اما با مرگش ناتمام مانده. برای همین اسمش را گذاشته‌اند فرهادتراش.
کاروانسرای شاه‌عباسی بیستون که در دوره‌ی صفوی ساخته شد.
پل خسرو و پل بیستون هم به سرنوشت دو بنای قبلی دچار شدند. پل خسرو 10 پایه داشته با 9 دهانه که هنوز بعضی از پایه‌هایش زیر خاک پنهان هستند. پل بیستون هم با 6 دهانه ساخته شده بود که 4 دهانه‌اش برای عبور آب بوده و 2 دهانه‌اش را بعدا پر کردند. وقف‌نامه شیخ علی خانه زنگنه، کاروانسرای شاه‌عباسی، سراب بیستون و بهداری قدیم هم از بناهای متاخری هستند که محوطه‌ی بیستون ساخته شدند. اگر دوست دارید که در محوطه‌ی بیستون شب را به صبح برسانید می‌توانید در کاروانسرای شاه‌عباسی که الان به هتل بین‌المللی لاله بیستون تغییر نام داده بمانید.