شاید اگر خیام نبود، ما هیچ‌وقت نمی‌توانستیم تقویم دقیقی داشته باشیم که هنوز هم در رده‌ی بهترین تقویم‌های سالیانه در جهان است. شاید اگر او نبود، هیچ‌وقت نمی‌توانستیم رباعیات جذابی بخوانیم که حرف از زودگذر بودن دنیا و غنیمت دانستن لحظه را به بهترین شکل به تصویر می‌کشد. خیام مثل لئوناردو داوینچی بود، در هر چیزی دستی بر آتش داشت و به قول «یوگنی برتلس»، پیر هزارپیشه بود! اگر برای دیدن
آرامگاه خیام برنامه دارید و چیز زیادی راجع به او نمی‌دانید، الان بهترین وقت است.
نمایی از معماری بیرونی آرامگاه حکیم عمر خیام نیشابوری | عکاس: محمد زائرنیا
بهترین زمان دیدن آرامگاه خیام
شهر نیشابور با توجه به شرایط جغرافیایی‌اش، در فصل تابستان بسیار گرم و خشک است و ماه‌های تیر و مرداد گرم‌ترین زمان در این شهرند. به همین علت، تعداد سفرهای تفریحی در این فصل کمتر است و این جاذبه‌ی گردشگری در این روزها، خلوت‌تر از زمان‌های دیگر است. از دیگر خوبی‌های فصل تابستان این است که به دلیل تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها بسیاری از خانواده‌ها اوقات فراغت بیشتری برای سفر به نیشابور و بازدید از آرامگاه خیام دارند.
بهترین زمان برای بازدید از آرامگاه خیام، بهار و اوایل تا اواسط پاییز است. در این روزها آب و هوای شهر نیشابور معتدل است. اما بدی آن شلوغی جاذبه‌های گردشگری شهر در این فصل‌هاست. هر چند در پاییز این شلوغی کمتر از روزهای بهاری حس می‌شود .
در فصل زمستان شهر نیشابور بسیار سرد است. ماه‌های دی و بهمن جزو سردترین ماه‌های سال در این شهر هستند که گاهی لذت یک بازدید رویایی و لذتبخش را از آدم می‌گیرد اما در عوض این جاذبه در شب‌های پایان سال و نزدیک به عید نوروز حسابی دیدن دارد. مخصوصا این که گروهی از نوازندگان محلی در روزهای عید، گرد این بنا جمع می‌شوند و رباعیات خیام را می‌خوانند.
راه دسترسی به آرامگاه خیام
اگر به نیشابور سفر کنید متوجه می‌شوید که دسترسی به آرامگاه خیام بسیار آسان است. به راحتی می‌توانید با وسایل نقلیه‌ی عمومی به محل این جاذبه‌ی گردشگری بروید زیرا خط اتوبوسرانی نیشابور، تمام خیابان‌های اصلی، شهرک‌های اطراف، برخی از خیابان‌های فرعی و برخی از روستاها را پوشش می‌دهد. همچنین تاکسی‌های داخل شهر نیشابور به صورت خطی و کورسی در اکثر مسیرهای اصلی و فرعی شهر وجود دارند که با قیمتی بسیار مناسب می‌توانند گردشگران را به آرامگاه خیام برسانند. اگر هم قصد سفر با ماشین شخصی خودتان دارید که چه بهتر. پارکینگ‌های زیادی برای پارک و حفاظت از اتومبیل گردشگران در محوطه‌ی اطراف آرامگاه خیام نیشابوری وجود دارد.
برای رسیدن به آرامگاه خیام از مرکز شهر نیشابور (میدان امام خمینی) باید در ابتدا وارد ضلع شرقی خیابان امام خمینی شوید. این خیابان در ورودی دو بانده است اما سیصد متر که از آن بگذرید به جاده‌ای یک بانده می‌رسد. در مسیر همین جاده از خیابان‌های منوچهری شمالی و منوچهری جنوبی و خاتم جنوبی گذر کنید تا به چهارراه امام خمینی برسید. حواستان باشد که از این چهارراه وارد خیابان فردوسی نشوید و در ضلع شرقی خیابان امام خمینی به حرکت خود ادامه دهید. از خیابان اسدآبادی بگذرید تا در انتهای این مسیر به میدان حکیم عمر خیام برسید. از این میدان، وارد خیابان دو بانده‌ی جمهوری اسلامی شوید تا به تقاطع آیت‌الله طالقانی برسید. جاده‌ی شرقی جهموری اسلامی را تا پس از عبور از تقاطع طالقانی ادامه دهید تا در انتها به خیابان فرعی و آسفالته‌ی خیام برسید. اگر وارد این خیابان شوید در پایان مسیر به میدان فضل نیشابور می‌رسید که راهی به خیابان فرعی عرفان دارد که در انتهای این خیابان، به محوطه‌ی آرامگاه خیام می‌رسید.
نمایی از محوطه‌ی سرسبز کنار آرامگاه حکیم عمر خیام
هزینه‌ی بلیط و ساعات بازدید آرامگاه خیام
بلیط ورودی برای گردشگران ایرانی: 2500 تومان
بلیط ورودی برای گردشگران خارجی: 15000 تومان
روزهای بازدید: همه روزه به جز در روزهای عاشورا و رحلت پیامبر
ساعت بازدید: از ساعت هشت صبح تا ساعت هشت شب
دانستنی‌های قبل از دیدن آرامگاه خیام
- حکیم ابوالفتح عمرابن خیام نیشابوری منجم، ریاضیدان، دانشمند و متفکر بزرگ
در اوایل قرن پنجم هجری متولد شد و در زمان سلطان سنجر، پسر ملکشاه را که
به بیماری آبله دچار بود، درمان کرد. اگر چه از نظر اهالی دانش، مقام علمی
خیام خیلی بالاتر از مقام ادبی او بوده است اما شهرت وی بیشتر بخاطر سرودن
رباعیات زیبا و حکیمانه او است.
- حسن نظریان (پژوهشگر و رییس اداره‌ی میراث فرهنگی شهرستان نیشابور)
می‌گوید: خیام پس از مرگ در گورستان «حیره» در نیشابور که گورستان عمومی
شهر بوده است دفن می‌شود و نظامی عروضی سمرقندی که یکی از دوستان خیام بوده
و عشق و علاقه‌ی خاصی به او داشته به نیشابور می‌آید و از خیام پرس‌وجو
می‌کند. زمانی که متوجه مرگ خیام می‌شود بسیار متاثر شده و به جستجوی
آرامگاه خیام می‌رود و مقبره‌ی او را غرق در شکوفه می‌بیند.
- نظامی عروضی نقل کرده که خیام در نشستی دوستانه در بلخ گفته است: «گور من
در موضعی باشد که هر بهار، شمال [نسیم] بر من گل‌افشان می‌کند.»
- از زمان درگذشت خیام در سال 510 خورشیدی تا سال 1335 بنای آرامگاه خیام خرابه
مانندی بیش نبود، تا اینکه مهندس هوشنگ سیحون که در آن زمان ناظر ساخت و
سازهای انجمن آثار ملی به همراهی حسین جودت بود. آرامگاه را از مکان قبلی
که چسبیده به امامزاده محروق بود به مکان فعلی انتقال داد. پروسه‌ی طراحی و
ساخت این بنا تا سال 1341 ادامه یافت.
- استاد هوشنگ سیحون خود درباره‌ی این بنا می‌گوید: «خیام سراینده‌ی رباعیات
است. من برای اولین بار در ایران از خط شکسته به صورت سیاه مشق استفاده
کردم تا مجموعه‌ای انتزاعی را به وجود بیاورم انتخاب رباعیات نیز با همکاری
و مشورت با مرحوم استاد جلال همایی انجام شد. رباعیاتی انتخاب شد که در
اصل بودن آنها شکی وجود نداشته باشد. ما بر روی هر کدام از پانل‌های لوزی،
دو رباعی به کار بردیم که در نهایت 20رباعی در کل مجموعه نوشته شد.»
آرامگاه حکیم عمر خیام در فصل بهار | عکاس: محمد زائرنیا
- استاد هوشنگ سیحون درباره‌ی اسرار طراحی آرامگاه خیام می‌گوید: «خیام
ریاضیدان، منجم و ادیب بزرگی بود و من سعی داشتم که این سه جنبه‌ی شخصیتی
در مزارش کاملا نمایان باشد. به همین علت من ده پایه برای آرامگاه در نظر
گرفتم. چون عدد ده، اولین عدد دو رقمی است و پایه و اساس بسیاری از اعداد
می‌باشد. از هر پایه، دو تیغه بر اساس مدل ریاضی خاصی به صورت مورب، بالا
می‌رود و با دیگر تیغه‌ها برخورد می‌کنند و از رو به رو بر روی پایه‌ی
مقابلشان پائین می‌آید. تمامی این تیغه‌های مورب در محور عمودی وسط برج
همدیگر را قطع می‌کنند. سطح پیچیده‌ی به دست آمده بر اثر یک فرمول ریاضی به
وجود آمده که سمبل جنبه‌ی خیام ریاضیدان است. از طرف دیگر تقاطع تیغه‌ها
در سقف آرامگاه یک ستاره به وجود می آورد که سمبل ستاره شناسی خیام است.»
- از شخصیت خیام اطلاعات نادری در دست ماست. امروزه می‌دانیم که خیام علاقه‌ی
فراوانی به سفر داشته و در طول عمر خود سفرهایی به بلخ، هرات، حجاز و
اصفهان و… داشته است.
- برخی از کارشناسان، اشعار خیام را عرفانی می‌دانند. اما پروفسور سید حسن
امین، خیام را از تصوف و عرفان کاملا جدا می‌داند و بیان می‌کند که وی
فیلسوف بوده و اشعار وی نشانه‌ی گرایشات فلسفی این دانشمند است.
- در مورد رباعی‌های خیام داستان‌های بسیاری وجود دارد. برخی خیام شاعر را از
خیام دانشمند جدا می‌دانند. برخی اندکی از این رباعی‌ها را به خیام نسبت
می‌دهند. اما در مورد تعداد دقیق رباعیات خیام اطلاعات دقیقی در دست نیست.
تنها ابزار شناسایی و حدس رباعی‌های اصیل، تشخیص از روی وزن عروضی آن‌هاست.
راهنمای بازدید از آرامگاه خیام
این بنا جادوییست در هندسه و شعر. اگر از آرامگاه خیام بازدید کردید شاید زیباترین نکته‌ی زینتی که به چشم شما بخورد، وجود اشعار خیام با خطی خوش باشد که به قلم استاد مرتضی عبدالرسولی بر پس‌زمینه‌ی کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ بنا نگاشته شده است و این خود اشاره به نگین بی‌مانند و مشهور نیشابور (معدن فیروزه) دارد. همچنین کاشی‌کاری‌های سطح داخلی بنا که نقش و نگارهایی زیبا دارد به سبک دوره‌ی سلجوقی طراحی شده است تا یادگاری از دوران زندگی خیام باشد. در ابتدای ورودی باغ نیز تندیس زیبایی از خیام نصب شده است. بنای آرامگاه که شاید بقایای آن امروز هم موجود باشد به شکل سکویی چهارگوش و ساختمان سنگی روباز ساخته شد که در کنار آرامگاه و مسجد محمد محروق جای گرفت. این آرامگاه عبارت بود از دو ایوان بالا و پایین و دیوار کوتاه سنگی از سنگ خلج که در اطراف محل قبر و روی قبر که سه یا چهار متر از دیوار بقعه فاصله داشت بکار رفته بود و یک ستون سنگی همراه با یک رباعی از ملک الشعرای بهار نیز با خط نستعلیق بر آن نقش کرده بودند.
“هوشنگ سیحون راجع به طراحی آرامگاه خیام می‌گوید که کاشی‌های فیروزه‌ای حوض ستاره‌ای هفت پر را درست می‌کنند که اشاره به افلاک، هفت آسمان و مهم‌تر از همه دانش خیام در ستاره‌شناسی دارد. تمام سعیم را کردم تا به خواست خیام احترام بگذارم تا آرامگاهش در فضایی باز بماند و مزارش هنگام بهار گل‌افشان شود.”
اگر در طراحی این بنا دقت کنید متوجه می‌شوید که دور تا دور برج آرامگاه خیام و در کنار چشمه سارها، یک دایره‌ی وسیع به مرکز خود برج ساخته شده است که تمامی آن از سنگ گرانیت است با اجزای مثلثی شکل و تورفتگی‌ها و برون‌آمدگی‌هایی که تا اندازه‌ای شکل خیمه را تداعی می‌کنند. این اشاره به نام خیام دارد. چون پدرش خیمه‌دوز بود و نام خیام هم به همین دلیل انتخاب شده است.
آرامگاه خیام نیشابوری در فصل زمستان | عکاس: محمد زائرنیا
اضلاع بنای آرامگاه خیام به صورت اشکال هندسی منظم، تورفتگی پیدا می‌کنند و بعد به صورت تقریبا مخروطی شکل به هم رسیده و سقف شبه گنبدی را در بالا به وجود می‌آورند که قسمت عمده‌ی آن مشبک و توخالی است و می‌توانید از لا به لای آنها آسمان فیروزه‌ای نیشابور را نگاه کنید.
در مرکز سقف آرامگاه خیام یک ستاره‌ی پنج پر شکل هندسی نما را کامل می‌کند که یادآور ستاره‌ای است که نماد شخصیت علمی و ستاره‌شناس خیام است. تیغه‌ها به صورت مارپیچ‌گونه به طرف بالا حرکت می‌کنند تا با هم تلاقی کنند و از طرف دیگر سر در بیاورند که خود یک شکل پیچیده‌ی ریاضی و هندسی است. و این شکل و عدد 10 هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است.
نمای سقف آرامگاه خیام نیشابوری از داخل بنا
در آخر باید به موزه‌ی تخصصی خیام هم اشاره کنیم که در نزدیکی آرامگاه خیام قرار دارد و تندیس حکیم عمر خیام نیشابوری در محوطه‌ی بیرونی موزه قرار دارد. این موزه شامل چهار بخش است:
بخش اول: آثار مربوط به نجوم، شامل ابزارآلات رصد و ستاره‌شناسی، اسطرلاب، انواع قطب‌نماها و صور فلکی
بخش دوم: ظروف مفرغی و فلزی معاصر با خیام از قرن پنجم تا هفتم هجری
بخش سوم: شامل ظروف سفالین لعابدار مربوط به قرون سوم تا هفتم هجری قمری
بخش چهارم: شامل نسخ خطی، نسخ خطی نجوم و تابلوهای مربوط به حکیم عمر خیام
قصد سفر به خراسان رضوی را دارید؟ شاید خواندن مطلب «
سفر به خراسان رضوی» به شما کمک کند سفر لذت‌بخش‌تری داشته باشید.