خرداد روز یا جشن خردادگان چه روزی است؟

ایرانیان باستان و زرتشتیان معمولا روزهای خاصی از سال را برای تشکر از نعمات خداوند جشن می‌گیرند. این جشن‌های زیبا و معمولا رنگارنگ بهانه‌ای برای شکرگذاری از ایزد و پاسداشت الطاف الهی هستند. یکی از جشن‌های مهم زرتشتی، جشن خردادگان است که در خرداد روز و جهت شکرگذاری از خداوند به دلیل آفرینش آب و مایه حیات بشر برگزار می‌شود. در ادامه با اسمارتیز همراه باشید تا بیشتر با خرداد روز و جشن خردادگان آشنا شوید.

برای درک بهتر جشن خرداد و خرداد روز باید ابتدا با تقویم زرتشتیان آشنا شویم. در ایران باستان و تا پیش از حمله اعراب به ایران، تقویم ایران براساس تقویم کهن اوستایی بود. در این تقویم هر سال 365 روز بود و 12 ماه سی روزه داشت. در کنار این دوازده ماه، 5 روز اضافه که به آن‌ها پنجه دزدیده می‌گفتند هم در تقویم دیده می‌شد. 12 ماه سال فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر و غیره نام داشتند اما در تقویم اوستایی خبری از هفته نبود. تقسیم‌بندی ماه به چند هفته پس از حمله اعراب به ایران وارد تقویم ما شد و تا پیش از آن هر 30 روز ماه اسم خاصی داشت.

به اعتقاد زرتشتیان هر روز از ماه را یکی از امشاسپندان و ایزدان نگهبانی می‌کند. به همین دلیل هر روز از ماه به نام یکی از آن‌ها نامگذاری شده‌است. روزهای ماه در تقویم زرتشتی به ترتیب هرمزد، بهمن، اردیبهشت، شهریور، سپندارمذ، خرداد، امرداد، دی به آذر، آذر، آبان، خور، ماه، تیر، گوش، دی به مهر، مهر، سروش، رشن، فروردین، ورهرام، رام، باد، دی به دین، دین، ارد، اشتاد، آسمان، زامیاد، مهراسپند و انیران نام دارند. زرتشتیان هر وقت که نام روز و نام ماه یکی می‌شد، جشن می‌گرفتند و آن روز را به‌عنوان روز شکرگذاری از ایزد می‌دانستند. به این ترتیب زرتشتیان روز ششم از ماه خرداد را "خرداد روز" می‌نامیدند.

همانطور که گفتیم روز 6 اردیبهشت در تقویم اوستایی یکی از روزهایی است که نام روز و ماه یکی می‌شود و ایرانیان باستان در این روز جشن خردادگان را برگزار می‌کردند. در حال حاضر هم روز 6 خرداد در تقویم شمسی به نام روز جشن خردادگان آورده شده‌است و مردم این روز را جشن می‌گیرند. اما باتوجه به 31 روزه بودن برخی از ماه‌های تقویم شمسی، در اصل روز 4 خرداد در تقویم شمسی مصادف با خرداد روز تقویم اوستایی و جشن خردادگان است. امشاسپندان و ایزدان زرتشت نزد ایرانیان باستان احترام و اهمیت ویژه‌ای داشتند. در آیین زرتشت خداوند 6 امشاسپند به نام‌های بهمن، اردیبهشت، شهریور، سپندارمذ، خرداد و امرداد را برای محافظت از بشر آفریده‌است.

خرداد، سپندارمذ و امرداد سه امشاسپندبانوی زرتشت هستند و در گات‌ها (سروده‌های زرتشت) نیز خرداد و امرداد به‌عنوان نگهبانان آب و گیاهان نام برده شده‌اند. به همین دلیل زرتشیان در خرداد روز به مناسبت پاسداشت امشاسپند خرداد، جشن خردادگان را برپا می‌کردند. از آن‌جا که ایرانیان باستان معتقد بودند که نگهداری آب در زمین به عهده خرداد است، در روز خردادگان مردم به چشمه‌ها و کنار دریاها و رودخانه‌ها می‌رفتند. ایرانیان در این روز به همراه خانواده به کنار آب می‌رفتند و خرداد و اهورامزدا را به دلیل آفرینش این مایه حیات ستایش می‌کردند و از آن‌ها می‌خواستند که این نعمت بزرگ را از مردم دریغ نکنند.

خرداد به دلیل فراهم کردن حیات و رفع تشنگی و گرسنگی، جایگاه ویژه‌ای در بین ایرانیان باستان داشت. در برخی از اساطیر قدیمی آماده‌است که خرداد در مبارزه با اهریمن توانست آب را از او بگیرد و سپس باد به کمک ابرها، آب را به سراسر جهان برد. زرتشتیان و ایرانیان باستان در خرداد روز و جشن خردادگان به دل طبیعت می‌رفتند و کل روز را با خانواده و در کنار چشمه‌ها و رودها به جشن و شادی می‌پرداختند. در این روز خانواده‌ها و دوستان به یکدیگر گل یاس و نیلوفر می‌دادند و آفرینش آب را شکر می‌کردند. در برخی از بخش‌های کتاب مقدس زرتشتیان نیز به جایگاه ویژه و اهمیت خرداد اشاره شده و همچنین در بخش‌هایی از آن آمده‌است که یاد و ذکر خرداد باعث افزایش روزی و دور شدن دیوها و پلیدی‌ها می‌شود.

ایرانیان گل سوسن را نماد خرداد روز می‌دانستند و چون گل سوسن نشانه پاکی و آزادی بود، آن را مظهر نشاط و تندرستی طبیعت به شمار می‌آوردند. به دلیل اینکه در زمان‌های گذشته اکثر مردم ایران کشاورز و دهقان بودند، جشن خردادگان زمانی برای شکرگذاری از بارش باران و طلب آب در فصل تابستان بود. مردم روستاهای کشور در این روز دور هم جمع می‌شدند و با خواندن شعر و سرود و پوشیدن لباس نو، خرداد روز را جشن می‌گرفتند. مردم ایران در جشن خردادگان علاوه‌بر خواندن نیایش‌های مخصوص این روز و ستایش پروردگار، به فکر حفاظت از آب و منابع آبی هم بودند. ایرانیان در این روز با همکاری یکدیگر چاه حفر می‌کردند و به نوسازی و ترمیم قنات‌ها می‌پرداختند تا از این طریق به حفظ منابع آبی کشور کمک کرده باشند.

دوست دارید با دیگر جشن‌های ایران باستان آشنا شوید؟ مطلب «سپندارمذگان» را از دست ندهید.