سفر با کودک؟ بعید نیست که شما هم با دیدن عنوان این مطلب سوالات زیادی در ذهنتان شکل گرفته باشد. اصلا گردشگری کودک دیگر چه صیغه‌ای است و چه تفاوتی با سفر معمولی دارد؟ بچه‌ها با چه کسانی سفر می‌روند و اصلا آیا شدنی است؟ برای پیدا کردن جواب این سوالات، در این قسمت "
آکادمی سفر" پای صحبت‌های "
نگار نجفیان" نشسته‌ایم تا از تجربه‌های ارزشمندش در ارتباط با کودکان در طبیعت به ما بگوید. پس همراه ما باشید!
نگار نجفیان کیست و از چه زمانی وارد دنیای گردشگری کودک شد؟
نگار با گذراندن دوره‌های پرنده‌نگری پا به جهان پر از عجایب طبیعت گذاشت. بعد از آن، دوره‌های تورلیدری کودک و نوجوان را در مؤسسه‌ی کاوشگران طبیعت دنیا و دوره‌های تورلیدری را در مؤسسه‌ی آوای طبیعت پایدار گذراند و کارت رسمی تورلیدری دریافت کرد. نگار به واسطه‌ی مادرش، فریبا کیهانی عزیز که از افراد شناخته شده در حوزه‌ی کودک هستند، با دنیای کودکان آشنا بود. اما آنچه نگار را به سمت فعالیت‌های کودک کشاند، علاقه‌ی خودش به این مقوله و پیوند آن با طبیعت و سفر بود. نگار، در
"مؤسسه‌ی پژوهشی کودکان دنیا" تدریس می‌کند و در سال 94 مؤسسه‌ای برای برگزاری سفرهای کودکان تأسیس کرد با نام:
مؤسسه سبزآموزان میشا
نگار نجفیان
تمرکز میشا بیشتر روی طبیعتگردی کودک از 3 تا 12 سال می‌باشد. برنامه‌های
نیم‌روزه و یک‌روزه شروع شد و بچه‌ها یا با خانواده یا بدون خانوداه همراه
ما می‌شدند. این سفرها با هدف‌های مختلفی برگزار می‌شود اما در همه‌ی آنها
قصد ما این است که بچه‌ها بیشتر با طبیعت ارتباط برقرار کنند.
گردشگری کودک دقیقا چیست؟
"گردشگری کودک" پدیده‌ی جدیدی است که چندان در دنیا هم تعریف شده نیست. در واقع این نوع سفر کودک در کشورهای دیگر زیرمجموعه‌ی کمپ‌های مدرسه و سفرهای خانوادگی (Family tourism) قرار می‌گیرد. شاید دلیل ایجاد این واژه در کشور ما ضرورت نیاز به این نوع سفرها به دلیل محدودیت‌های مدارس برای برگزاری سفر باشد.
نگار نجفیان
در بعضی سفرها خانواده‌ها نیز حضور دارند. مسئولیت مراقبت و ایمنی کودکان در سفر بسیار اهمیت دارد. در سفرهای چند روزه حضور خانواده فرصت تعامل و تجربه را فراهم می‌کند. گاهی هم لازم است کودکان تنها و مستقل باشند.
"گردشگری گودک" تعریف جامع و مشخصی ندارد، اما می‌توان گفت سفر بخشی از زندگی هر انسان است. کودک در سفر فرصت کشف، کنجکاوی و جستجو را پیدا می‌کند. او می‌بیند، لمس می‌کند، می‌شنود، می‌بوید و لذت می‌برد.
وقت ماجراجویی است! تور کویر کودک برگزار شده توسط موسسه سبزآموزان میشا
آیا همه ی کودکان می‌توانند این نوع سفرها را تجربه کنند؟
جالب است بدانید حتی کودکان با نیازهای ویژه هم می‌توانند در این سفرها شرکت کنند و اتفاقا اعتقاد بر این است که بچه‌ها از یکدیگر می‌آموزند و این معاشرت برای همه‌ی کودکان مفید خواهد بود.
نگار نجفیان
در یکی از سفرهایمان به کویر دوقولوی نوزاد 11 ماهه داشتیم که
اتفاقا اون‌ها هم میتونن تجربه‌های خودشون رو از طبیعت داشته باشن، اما روی
این قسمت خیلی کار نشده.
کودکان از چه سنی می‌توانند در این دوره‌ها شرکت کنند؟
کودکان و نوجوانان در قالب گروه‌های تفکیک شده می‌توانند در این دوره‌ها شرکت کنند. کودکان معمولا از سن 3-12 سال در یک گروه قرار می‌گیرند و حتی کودکان کوچک‌تر هم می‌توانند با همراهی مادرشان در این سفرها شرکت کنند.
نگار نجفیان
مفهومی داریم به نام "آموزش همسالان" که معتقدیم بچه‌ها از هم یاد
می‌گیرند. برای سفرها هم معمولا بچه‌ها را از هم جدا نمی‌کنیم اما در
فرایند سفر که بچه‌ها گروه‌گروه می‌شوند، ممکن است اطلاعاتی که به بچه‌های
12 ساله داده می‌شود با بچه 3 ساله متفاوت باشد و در واقع متناسب‌سازی شده
باشند.
برای نوجوانان دوره‌های متفاوت و متنوعی برگزار می‌شود. گفتگو در جمع نوجوانان پررنگ‌تر از گروه کودکان پیش می‌رود. سفر بهانه‌ای برای در جمع حضور داشتن، شنیدن و شنیده شدن و تجربه‌های جدید برای شناخت بهتر خود و دیگران است.
نگار نجفیان
در تابستان امسال دوره‌ای 10 هفته‌ای با موضوع "ادبیات و سفر" با محوریت خوانش
کتاب "باز هم سفر" آقای یوسفی در مؤسسه پژوهشی کودکان دنیا و برای نوجوانان برگزار شد. در این جلسات روی
مفاهیمی مثل عادت‌ها، نقاب، ترس، دیدن، شنیدن، سپاسگزاری، بخشش و ... تمرکز کردیم و هر هفته در سفری این مفاهیم را تمرین کردیم.
سفر کودک را از کجا باید شروع کرد؟
اولین قدم برای شروع سفر کودک آن است که خانواده آمادگی داشته باشد. کودک زمانی می‌تواند لذت ببرد و آموزشی را دریافت کند که حس امنیت داشته باشد. اگر قرار باشد با یک غریبه سفر کند و او را نمی‌شناسد حتما زمان نیاز دارد تا اعتمادش جلب شود، ولی در کنار خانواده چون اعتماد اولیه هست فضای امن‌تری برای شروع سفر کردن و شروع یادگیری دارد. از آن‌جا که خانواده الگوی بچه است، اگر خودشان شروع به سفر کنند، بچه‌ها هم می‌بینند و تجربه می‌کنند.
نگار نجفیان
برای شروع هر خانواده می‌تواند در فصل‌های مختلف سفری را برنامه‌ریزی کند. سفر را می‌توان ساده در نظر گرفت. وقتی خانواده سفرهای بیشتری را تجربه می‌کند، خیلی از مسائل کمکم حل می‌شود. سفرهای گروهی به هر شکلی که باشد، فرصت و امکانی برای یادگیری خانواده‌ها از یکدیگر است. خانواده‌ها از هم یاد می‌گیرند و انگیزه‌های تازه‌ای به دست می‌آورند.
توصیه ما به خانواده‌هایی که تجربه‌ی این مدل سفرها را نداشتند این است که با برنامه نیم روزه یا 1روزه شروع کنند تا با فضای آن سفر و افرادی که همراهشان هستند آشنا شوند. در این سفرها آنچه اهمیت دارد، لذت‌بخش بودن این تجربه است که موجب شود ادامه‌دار باشد.
چه مؤسساتی در تهران سفر کودک برگزار می‌کنند؟
پیش از آن‌که به سراغ معرفی مؤسساتی که "سفر کودک" برگزار می‌کنند برویم، باید به وجه قانونی این سفرها اشاره کنیم. در تعریف سازمان میراث فرهنگی از گردشگری، مسافران محدودیت سنی ندارند، در نتیجه "مسافر کودک" از بزرگسال جدا نشده است. مزیت این عدم تفکیک آن است که آژانس‌ها "گردشگری کودک" را به عنوان یک شغل اقتصادی نگاه نمی‌کنند، از طرفی نقطه ضعف این روش آن است که اکثر آژانس‌ها مسئولیت این نوع سفر را قبول نمی‌کنند.
بعضی مؤسسات به صورت مقطعی دوره‌های "سفر کودک" را برگزار می‌کنند. مثلا
مؤسسه کاوشگران طبیعت دنیا،
مؤسسه سبزآموزان میشا، آژانس هایپرشیا (فعلا برگزار نمی‌کند) و گروه‌های غیررسمی نمونه‌هایی از نهادهای برگزاری این نوع سفرها هستند.
نگار نجفیان
به نظر من جنبه اقتصادی و درآمدزایی نباید پررنگ‌تر از پروسه‌ی یادگیری و رشد کودک باشد.
برگزاری این تورها زمانی قانونی خواهد بود که از یک آژانس مجوز بگیرید چون فقط آنها مجوز برگزاری تور دارند. اما گاهی اوقات هم پیش می‌آید که افراد بدون مجوز و در قالب کارگاه سفر برگزار کنند. همچنین برای برگزاری قانونی سفر کودک، برگزار کننده باید تورلیدر باشد یعنی دوره‌های تورلیدری را گذارنده و موفق به کسب کارت گردشگری شده باشد.
این سفرها چه انواعی دارد؟
سفرهای کودک را می‌توان از نظر مدت زمانی و نوع آنها تقسیم‌بندی کرد:
از نظر مدت زمانی: برنامه‌های نیم‌روزه، 1روزه، 2 روزه و بالاتر که شب‌مانی در طبیعت هم داشته باشند. در این برنامه‌ها هم سعی می‌شود اقامت از قالب هتل خارج شود و به شکل اقامت در خانه روستایی، اقامتگاه بومگردی و کمپ کردن درآید تا بچه‌ها فرصت تجربه‌های متفاوت‌تری را داشته باشند.
از نظر نوع سفر و هدف برگزاری آن: سفرها در این دسته‌بندی به 2گروه سفرهای تاریخی-فرهنگی و طبیعتگردی تقسیم می‌شوند.
سفرهای تاریخی-فرهنگی: در این سفرها تلاش بر آن است که بچه‌ها با بناهای تاریخی، صنایع‌دستی، پوشاک و فرهنگ بومی آشنا شوند، با افراد بومی معاشرت کنند و تجربه‌ی زیسته به دست آورند.
نگار نجفیان
مثلا ما سفری به میمند داشتیم. در کنار اینکه فضای روستا خیلی خاص بود،
بچه‌ها با خانومی که اونجا بود نون پختن، در کارگاه نمدمالی یک نمد درست
کردن و به شعرخوانی اون خانم روستایی گوش دادن. چیزی که در سفر کودکان
اهمیت دارد اینه که لازم نیست همان تجربه‌های آدم بزرگ‌ها را داشته باشند و
مثلا اگر به کاشان رفتند حتما 20 جای دیدنی آن را ببینند. برای بچه این
چیز مهمی نیست. تجربه‌ای که با خاک داره، با کاشی داره، با نگاه کردن حوض
آب داره ، با گشتن در دالان‌های یک خانه داره به اندازه‌ی خودش تجربه‌ی
بزرگی هست که نیاز نباشه بدونه این خونه چه قدمتی دارد یا از چه چیزی و چه
موادی ساخته شده.
سفرهای طبیعتگردی: سفرهایی که به قصد طبیعتگردی برگزار می‌شود، خود انواع مختلفی دارد:
آشنایی با حیات‌وحش: پرندگان، خزندگان و دوزیستان، بندپایان
بازیافت، استفاده صحیح از منابع و آلودگی‌ها
Landart و هنر در طبیعت
بودن در طبیعت لازمه‌ی رشد کودکان است | تور کویر برگزار شده توسط موسسه سبزآموزان میشا
تجربه آزاد: در واقع در همه‌ی انواع این سفرها به بچه‌ها یک "وقت آزاد" داده می‌شود که بروند و خودشان تجربه کنند. لمس کردن، دویدن، بالا رفتن از درخت و حتی گِلی شدن به رشد همه‌جانبه‌ی کودک کمک چشمگیری می‌کند.
راهنمای سفر کودک (تسهیلگر) کیست و چه تخصصی دارد؟
درست است که راهنمای سفر کودک دوره‌های تورلیدری گذرانده، اما در این نوع سفر تورلیدر نامیده نمی‌شود. این افراد بیشتر تسهیلگر هستند تا بتوانند برقراری ارتباط کودک با محیط اطرافش را تسهیل کنند و خیلی قرار نیست چیزی به کودک آموزش داده شود. این افراد از طرفی علاقه‌مند به کار کودک هستند(مربی کودک) و از طرفی علاقه‌مند به طبیعت و فعالیت‌های محیط‌زیستی.
نگار نجفیان
ما معمولا سعی می‌کنیم برای هر 3-5 کودک یک تسهیلگر داشته باشیم، چه مادر
باشد و چه نباشد. برای ایجاد ارتباط با کودکان و اعتماد کردن آنها لازمه
که با کودک معاشرت داشته باشی و اگر تعداد زیاد باشه این معاشرت اتفاق
نخواهد افتاد. اگر کودک با نیازهای ویژه داشته باشیم هم یک تسهیلگر جداگانه
برای او در نظر می‌گیریم.
راهنمای سفر کودک (تسهیلگر) کجا می‌تواند آموزش ببیند؟
مؤسساتی که به صورت رسمی و قانونی این دوره‌ها را برگزار می‌کنند، انگشت‌شمار هستند. بعضی از این مؤسسات عبارتند از:
موسسه پژوهشی کودکان دنیا: تربیت مربی کودک (دوره 10 جلسه)
موسسه سرزمین باران: تربیت مربی هنر کودک
مؤسسه ارسباران: دوره‌های راهنمای تخصصی گردشگری کودک
در واقع از آن‌جا که گردشگری کودک یک مفهوم بین‌رشته‌ای است، افراد باید اطلاعات طبیعت و اطلاعات کودک را با هم ترکیب کنند. یعنی دوره‌ی تورلیدری را جداگانه و دوره‌ی تربیت مربی کودک را هم به صورت جداگانه بگذرانند و این دو را با هم ادغام کنند.
کودک برای سفر به چه تجهیزاتی نیاز دارد؟
جعبه‌ی کمک‌های اولیه: والد یا تسهیلگر باید جعبه کمک‌های اولیه همراه داشته باشند.
تغذیه: غذای سالم برای کودکان اهمیت فراوانی دارد. کودکان زمانی که سرگرم بازی هستند، دیرتر متوجه گرسنگی می‌شوند. می‌توان در سفر زمان‌هایی را برای استراحت یا خوردن غذا و میان‌وعده در نظر گرفت.
نگار نجفیان
ما خیلی دوست داریم بچه‌ها به هر منطقه‌ای که می‌روند تجربه‌ی غذای محلی
آن‌جا را هم داشته باشند، اما نمی‌شود در این مورد پافشاری کرد. پس باید انتخاب‌های غذایی دیگری هم داشته باشند.
لباس: وجود چند دست لباس اضافی برای سفر کودکان اهمیت زیادی دارد. از طرفی طبیعت قابل پیش‌بینی نیست و ممکن است هوا سرد شود، پس حتما
لباس گرم هم همراه داشته باشید.
کفش: پیدا کردن کفش کوهنوردی برای کودکان در ایران ممکن است سخت و پرهزینه باشد. بنابراین غالبا از کفش‌های کتانی شهری برای کودکان استفاده می‌شود.
کوله‌پشتی: به خانواده‌ها پیشنهاد می‌شود برای بچه‌ها یک کوله‌ی متناسب با اندامشان تهیه کنند و وسایل مختصری در آن قرار دهند تا احساس مسئولیت نسبت به وسایلشان داشته باشند.
کیسه‌خواب: کیسه‌خواب کودکان با برندهای خارجی داریم اما خیلی وقت‌ها هم در کیسه‌خواب بزرگسالان می‌خوابند.
نگار نجفیان
در سفرهای کمپینگ گروهی برای خانواده‌هایی که تازه سفرهای طبیعتگردی را شروع کرده‌اند، معمولا یک گروه کمپر همراه ما هستند و چادر را برپا و
غذا را آماده می‌کنند تا ما دغدغه‌ی این کار را نداشته باشیم. هر چند که تجربه برپاکردن و جمع کردن چادرها هم می‌تواند تجربه‌ی خوبی برای کودکان باشد.
چادر: چادرهای فنری برای بازی بچه‌ها کاربردی‌تر است چون بچه‌ها خیلی فعالیت دارند و این نوع چادرها کمترین آسیب را می‌بینند. حتی به خانواده‌ها پیشنهاد می‌کنیم که از این چادرها در کنار چادرهای اصلی استفاده کنند تا کودک فرصت بازی در آنها را داشته باشد.
گردشگری کودک چه هزینه‌هایی دارد؟
یکی از دلایل اصلی اینکه سفرهای کودک کمرنگ شده بحث هزینه‌های آن است. وقتی برنامهی تور مسافرتی چیده می‌شود یک لیدر و نهایتا یک کمک‌لیدر در آن برنامه هستند ولی وقتی تور کودک برگزار می‌شود و درست بخواهد اجرا شود، 5-6 تسهیلگر در برنامه هستند که باید حقوق آنها، هزینه‌ی تغذیه و رفت‌وآمد را به هزینه‌های دیگر اضافه کرد ( بیمه/ ماشین/ مجوز/ هزینه‌ی غذا/ هزینه اقامت). از طرفی چون معمولا خانواده هم همراه کودک در تور شرکت می‌کند هزینه تقریبا 3 برابر خواهد شد. متأسفانه این محدودیت موجب شده تا خانواده‌هایی که سطح اقتصادی بالایی ندارند، معمولا در این تورها شرکت نکنند.
نگار نجفیان
ما تلاش کردیم بعد از هر 4-5 برنامه یک گشت نیم‌روزی رایگان داشته باشیم تا
کسانی که هزینه‌ها برایشان سخت است بتوانند در این برنامه‌ها حضور داشته
باشند. یا اینکه تلاش می‌کنیم برنامه‌های نیم‌روزه و یک‌روزه را بیشتر
کنیم یا از والدین بخواهیم با ماشین خودشان بیایند.
گردشگری کودک چه آینده‌ی شغلی دارد؟
افراد می‌توانند طراح سفر کودک باشند و با دریافت کارت تورلیدری، سفرهای کودک برگزار کنند. اما مهم‌ترین نکته در بحث "گردشگری کودک" آن است که نباید وجه درآمدی این نوع گردشگری غالب باشد، چرا که هدف از این نوع سفرها در وهله‌ی اول فرهنگ‌سازی و رشد کودک در بستر زندگی است.
نگار نجفیان
من شخصا خیلی آرزومه که خانواده‌ها سفر بکنن، برای من تجربه‌ی خانواده در
سفر خیلی مهمتره. سفر کردن بخشی از زندگیشون بشه و سفر کردن فقط برای یک قشر مشخص از جامعه نباشد.
عنوان شغلی در خارج از کشور: در کشورهای دیگر هم تورلیدر کودک نداریم اما تسهیلگران کمپ تقریبا کاری شبیه به این انجام می‌دهند.
این سفرها چه تأثیراتی در بچه‌ها می‌گذارد؟
این نوع سفرها کمک می‌کند که مهارت‌های مختلفی در کودکان رشد و پرورش پیدا کند. تکیه‌ی کودکان بر خودشان و انجام فعالیت‌های مختلف در طبیعت موجب می‌شود که اعتماد‌به‌نفس کودکان تقویت شود. در سفر می‌آموزند مراقب خودشان و وسایلشان باشند و کمکم مسئولیت‌پذیری را می‌آموزند.
خلاقیت کودکان در طبیعت افزایش پیدا می‌کند. | تور برگزار شده توسط موسسه سبزآموزان میشا
مهارت‌های شنیداری، دیداری و لامسه‌ی کودکان در مواجهه با این نوع سفرها تقویت می‌شود. به دلیل حضور در گروه، هم مهارت‌های ارتباطی‌شان تقویت می‌شود و هم کار گروهی را تمرین می‌کنند. از طرفی لمس کردن اجزای طبیعت و حس کشفی که به آنها دست می‌دهد موجب پرورش خلاقیت و حس کنجکاوی‌شان می‌شود.
نگار نجفیان
هیچ‌وقت جمله‌ی یکی از بچه‌هایی که عاشق خزندگان بود رو یادم نمیره که گفت:
امروز از هزار ساعت تبلت بازی کردن به من بیشتر خوش گذشت!
علاوه بر این تعابیر ناب بچه‌ها، این نوع سفرها برای بچه‌های با نیازهای ویژه هم تأثیرات شگرفی دارد، مثلا بچه‌های اوتیسم و کمک بسیاری به پرورش مهارت‌های آنها می‌کند. در واقع، شرکت در این تورها برای همه‌ی شرکت‌کننده‌ها رشد محسوب می‌شود، چه مادر، چه کودک و چه تسهیلگران.
آیا "گردشگری کودک" خطری دارد؟
گردشگر کودک با بزرگسال تفاوت دارد و تا حدی حساسیت بیشتری دارند. با اینکه معمولا خطر جدی متوجه بچه‌ها نیست اما بهتر است یک عضو هلال‌احمر همراه گروه باشد تا بتواند کمک‌های اولیه را در مواقع لزوم انجام دهد. شناخت از منطقه‌ای که سفر در آن انجام می‌شود و درمانگاه و بیمارستان‌های آن منطقه هم اهمیت زیادی دارد.
نگار نجفیان
بسیاری از مادرها نگران سلامتی فرزندانشان هستند، اما اینکه چقدر
می‌توانند این نگرانی را به فرصت تبدیل کنند اهمیت دارد. بچه‌ها هم یک
جاهایی نیازه زمین بخورند تا راه رفتن یاد بگیرند و در خیلی موارد محدود
کردن بچه‌ها موجب می‌شود که توانایی‌هایشان را از آن ها بگیریم.
به اندازه ای که برای بزرگسالان ممکن است اتفاقی بیفتد برای کودکان هم ممکن است. زمین خوردن لحظه‌ای و زخم‌شدن‌های لحظه‌ای ممکن است بیشتر باشد اما خطر در همین حد است.
“به اندازه ای که برای بزرگسالان ممکن است اتفاقی بیفتد برای کودکان هم ممکن است.”
چه منابعی مطالعه کنیم تا بیشتر از سفر کودک بدانیم؟
نمی‌توانیم منبعی را نام ببریم که به طور مستقیم به "گردشگری کودک" پرداخته باشد. اما در این قسمت قصد داریم منابعی که برای اطلاعات بیشتر از دنیای کودکان، ارتباط کودک-طبیعت و شیوه‌های آموزشی آنها مفید است را به شما معرفی کنیم:
کتاب‌های مرتبط با کودک و طبیعت:
- کتاب کودک و طبیعت؛ پیتر کان و استفن کلرت با ترجمه عبدالحسین وهاب‌زاده و آرش حسینیان
- کتاب آخرین کودک جنگل؛ نوشته ریچارد لوو، ترجمه آرش حسینیان
- طبیعت و کودک خردسال؛ نوشته رات ویلسون، ترجمه عبدالحسین وهاب‌زاده
دوره تربیت مربی کودک: علاوه بر این کتاب‌ها، می‌توانید دوره‌های تربیت مربی کودکان را بگذرانید تا اطلاعات بیشتری از شیوه‌های آموزشی آنها به دست آورید. در این رابطه خواندن کتاب "رویکردهای آموزشی" ناصر یوسفی پیشنهاد می‌شود.
دوره تورلیدری: گذراندن دوره‌های تورلیدری تاریخی-فرهنگی و طبیعتگردی کمک می‌کند تا از اطلاعاتی که در طول دوره می‌آموزید در سفرها استفاده کنید. علاوه بر این کارت تورلیدری هم برای گرفتن مجوزهای لازم به شما کمک می‌کند.
در این قسمت آدرس شبکه‌های اجتماعی بعضی مؤسسات فعال در زمینه‌ی گردشگری کودک را قرار دادیم تا به‌راحتی بتوانید از برنامه‌ها و دوره‌های‌شان اطلاع کسب کنید:
اینستاگرام مؤسسه سبزآموزان میشااینستاگرام مادرها و خانواده‌هایی که با فرزندانشان سفر می‌کنند:
نیلوفر رضابندهلوپریسا آزادچرخ خانواده ما: خانواده‌ای که با کودک کوچکشان با دوچرخه سفر می‌کنند