رودخانه‌ی قزل اوزن؛ نمادی از بخشندگی و زیبایی زندگی

رودخانه‌ی قزل اوزن را باید نمادی از زندگی دانست؛ گاهی خروشان و گاهی با آرامش، گاهی درخشان در زیر پرتو‌های طلایی خورشید و گاهی گل آلود در مسیرهای پر پیچ و خم دره‌های عمیق؛ رودخانه‌ای که در مسیر عبورش جنگل‌ها، دشت‌ها، آبادی‌ها، گله‌ها و پرندگان بسیاری را سیراب می‌کند و زندگی می‌بخشد و انسان را در هر گوشه و کناری از زیبایی‌اش مبهوت کرده. رودخانه‌ی قزل اوزن نقشی از هنر بی‌پایان طبیعت است که با بخشندگی در میان ما جاری است. پس خوب است که در موردش بیشتر بدانیم و در مراقبت از آن کوشا باشیم.

رودخانه‌ی قزل اوزن از ارتفاعات کوه‌های چهل چشمه در استان کردستان سرچشمه گرفته. به‌طور دقیق‌تر از بخش دیواندره که از توابع شهرستان سنندج است. البته سرچشمه‌‌ی آن فقط یک رود نیست بلکه رودهای زیادی هستند که با اندازه‌های مختلف جمع می‌شوند و اولین شاخه‌ی بزرگ قزل اوزن را تشکیل می‌دهند. در ادامه به سمت منطقه‌ی بیجار حرکت کرده و در آن‌جا هم با دو رودخانه‌ی دیگر ترکیب شده و شاخه‌ی اصلی آن که بسیار پر آب است به سمت جلگه‌ی خمسه راهی می‌شوند.

قزل اوزن مسیر خود را به سمت شمال ادامه می‌دهد و رودخانه‌های بزرگ زنجان رود و ابهر چای را نیز به خود اضافه می‌کند تا به سمت کوهستان‌های البرز در قسمت جنوبی شهر خلخال حرکت کند؛ نام این منطقه قافلانکوه است. در هنگام عبور از این منطقه سه رودخانه‌ی کوچکتر دیگر به نام‌های قرانقو، هشترود و آیدوغموش هم به قزل اوزن می‌پیوندند و دست در دست هم وارد خلخال می‌شوند. در خلخال هم رودخانه‌ی بزرگ هیروچائی که خودش از رودخانه‌های کوچک زیادی تشکیل شده به قزل اوزن اضافه می‌شود.

مسیر حرکت از اینجا به بعد به سمت جلگه‌های گیلان که ارتفاع کمتری دارند تغییر می‌کند و از میان مسیرهای سنگی و دشت‌های زیبایی می‌گذرد تا در نزدیکی منجیل و دریاچه‌ی سپیدرود با رودخانه‌ی بزرگ شاهرود ترکیب شود. از اینجا به بعد مسیر رودخانه تا دریای خزر را سپیدرود یا سفیدرود می‌گویند که شاخه‌های فراوانی پیدا می‌کند و تمام جلگه‌ی گیلان را آب‌رسانی می‌کند. اگر قسمت سپیدرود و رودخانه‌های متصل‌شده را به حساب نیاوریم هم باز طول قزل اوزن از 500 کیلومتر عبور می‌کند و در مسیرش حدود 30 شهر کوچک و بزرگ را آب‌رسانی می‌کند.

فرهنگستان ایران در آخرین نام‌گذاری که انجام داد نام تمام این رودخانه را سپیدرود گذشت اما نام قزل اوزن سابقه‌ای تاریخی دارد و به سادگی فراموش نمی‌شود. تحقیقات زیادی برای شناختن ریشه‌های زبانی، تاریخی و فرهنگی نام رودخانه‌ی قزل اوزن شده. یکی از شناخته‌شده‌ترین شرق شناسان به نام تادئوش یان کوالسکی که لهستانی است به این نکته اشاره کرده که اوز در زبان آذری قدیم به معنی آب فراوان یا رودخانه استفاده می‌شده. قزل صفتی است که برای رنگ سرخ استفاده می‌شود ولی در اینجا ربطی به رنگ رودخانه ندارد؛ در زبان ترکی هرگاه صفت‌هایی مانند قرا، آق یا قزل قبل از یک کلمه بیایند و قصد آن‌ها اشاره به یک اسم خاص باشد، معنی‌شان عوض می‌شود و به جای رنگ به شکوهمندی، شرافت، تقدس و نیرومندی آن اشاره می‌کنند. 

 فکر می‌کنم این عکس به خوبی شکوه قزل اوزن را به نمایش بگذارد

پس قزل اوزن به معنی رودخانه‌ی شکوهمند یا رودخانه‌ی مقدس است؛ این نکته نشان می‌دهد که این رودخانه از گذشته چقدر ارزشمند و مورد احترام بوده. در کتابهای تاریخی اسلامی هم با نام‌هایی مانند نهرالابیض و در کتابهای یونانی با نام‌های آماردوی، ماردی و ... به این رود اشاره شده.

قزل اوزن در هر نقطه‌ای از مسیر طولانی و پر پیچ و خمش منظره‌های بی‌نظیری خلق کرده که هرگز از دیدن آن‌ها سیر نمی‌شوید؛ با این حال در این بخش قصد داریم بعضی از دیدنی‌های طبیعی و انسانی که در مسیر رودخانه‌ی قزل اوزن وجود دارند را به شما معرفی کنیم تا در موقع مناسب به دیدن آن‌ها بروید و از زیبایی‌های آن بهره ببرید.

محله‌ی آتاش چمی در نزدیکی جاده‌ی اردبیل-سرچم میزبان یکی از زیباترین و در عین حال ترسناک‌ترین منظره‌های رودخانه‌ی قزل اوزن است. این پل که در نزدیکی شهر هشجین قرار دارد بین دو بخش کوهستانی و بر فراز قزل اوزن خروشان و گل‌آلود ساخته شده و می‌تواند حسابی روحیه‌تان را عوض کند.

از هر سمت که به این دریاچه‌ی بزرگ می‌رسید، در لحظه‌ی اول که چشم‌تان به آن می‌خورد احساس تواضع و افتادگی به شما دست می‌دهد؛ نه فقط به خاطر بزرگی این دریاچه و منظره‌های بی‌نظیر آن که در کنار بادگیر‌های منجیل بسیار چشم‌نواز هستند، بلکه به خاطر این واقعیت که چگونه طبیعت اینچنین بخشنده و مهربان است و چقدر زندگی ما به این آب وابسته است.

در بخش زنجان رود پلی تاریخی وجود دارد که به پل میر بها‌الدین معروف است. این پل در دوران ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده و یکی از جاذبه‌های معروف زنجان است که بر روی قسمتی از قزل اوزن بنا شده.

اول از همه حواس‌تان باشد که این پل دختر را با پلدختر که در استان لرستان قرار دارد اشتباه نگیرید!

پل دختر که در نزدیکی مرز میانه و استان زنجان بر روی رودخانه‌ی قزل اوزن ساخته شده احتمالا مربوط به دوره‌ی ساسانیان است. البته برخی هم از شیوه‌ی معماری‌ آن معتقدند که مربوط به قرن 8 هجری است. در اطراف این پل محل برای نشستن وجود دارد و می‌توانید علاوه بر لذت بردن از منظره‌های زیبای قزل اوزن از دیدن این پل تاریخی هم لذت ببرید.

بزرگ‌ترین موهبتی که رودخانه‌ی قزل اوزن به انسان‌ها ارزانی داشته آبادی‌های فراوانی است که در مسیر حرکتش به وجود آورده و هر گوش و کناری از آن می‌تواند محلی برای یک تفریح یا دورهمی خانوادگی و دوستانه باشد. در تمام استان‌ها و شهر‌های که این رودخانه از آن‌ها عبور می‌کند می‌توانید جاهایی را پیدا کنید که دسترسی به رودخانه راحت است و مردمی را ببینید که با قلاب‌های ماهی‌گیری‌شان در حال گذران وقت هستند. متاسفانه خیلی از افراد برای شنا وارد قزل اوزن می‌شوند و بدون توجه به نکات امنیتی جان خودشان را به خطر می‌اندازند پس حتما مواظب این مسئله باشند.

فکر خوبی است که وسایل یک گلگشت نیم‌روزه مثل زیرانداز و غذا و وسایل بازی و ماهی‌گیری را سوار ماشین کنید و چند ساعتی میهمان سفره‌ی رودخانه‌ی قزل اوزن شوید. روزی که احتمالا هرگز فراموش نخواهید کرد.

مطالب رودخانه شاوور و گرگان رود را از دست ندهید.