تابستان را با تماشای خورشید گرفتگی 1 تیر 99 آغاز کنید

خورشید گرفتگی یا کسوف یکی پدیده‌های جذاب نجومی به شمار می‌رود که مشاهده آن همواره برای انسان‌ها شگفت انگیز بوده‌است. اولین روز تابستان 99 با مهم‌ترین رویداد نجومی سال یعنی خورشید گرفتگی 1 تیر 99 همزمان شده‌است. صبح روز یکشنبه اول تیر ماه 1399 قرار است خورشید گرفتگی حلقوی از قاره آفریقا آغاز شود که با عبور از خاورمیانه در جنوب آسیا به اتمام می‌رسد. مردم ایران هم می‌توانند کسوف 1 تیر 99 را به صورت جزئی از سراسر کشور مشاهده کنند. در ادامه با اسمارتیز همراه شوید تا بیشتر در مورد خورشید گرفتگی 1 تیر 99 اطلاعات کسب کنید.

به احتمال زیاد در مورد خورشید گرفتگی و علت وقوع آن اطلاعاتی دارید. اما بد نیست دوباره اشاره کنیم که خورشید گرفتگی یا کسوف پدیده طبیعی است که طی آن زمین، ماه و خورشید دقیقا و یا تقریبا روی یک خط مستقیم قرار می‌گیرند. به این ترتیب ماه که جلوی خورشید واقع شده‌است، اجازه رسیدن نور خورشید به قسمتی از زمین را نمی‌دهد و به این ترتیب سایه ماه روی زمین می‌افتد. به این پدیده زیبا و در عین حال ترسناک خورشید گرفتگی یا کسوف گفته می‌شود. شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که چرا با وجود اینکه هر 30 روز یکبار ماه یک دور کامل به دور کره زمین می‌زند و در هنگام گردش خود یکبار بین زمین و خورشید قرار می‌گیرید، اما با این وجود هر ماه شاهد وقوع خورشید گرفتگی نیستیم؟ جواب سوال این است که مدار گردش ماه به دور زمین و مدار گردش زمین به دور خورشید با هم 5/145 درجه زاویه دارند. به همین دلیل در اکثر موارد ماه از بالا یا پایین خورشید عبور می‌کند. مدارهای گردش زمین و گردش ماه در دو نقطه یکدیگر را قطع می‌کنند که به آن‌ها گره‌های مداری گفته می‌شود. در مواقعی که ماه در این نقاط و بین زمین و خورشید در یک خط قرار بگیرد خورشید گرفتگی رخ می‌دهد.

احتمالا همه می‌دانند که خورشید تا چه اندازه عظیم و بزرگ است. خورشید بزرگ‌ترین ستاره و جرمی است که می‌توان در منظومه شمسی پیدا کرد. اندازه خورشید بسیار بزرگ‌تر از تمام سیارات و ستاره‌های موجود در منظومه شمسی است اما فاصله آن با زمین بسیار زیاد است. هرچه جسمی را از فاصله دورتری ببینیم اندازه آن نیز کوچک‌تر دیده می‌شود. فاصله زمین تا خورشید حدود 150 میلیون کیلومتر است. این در حالیست که ماه از زمین تنها 380 هزار کیلومتر فاصله دارد. خورشید حدود 400 برابر بزرگ‌تر از ماه است اما چون تا زمین حدود 400 برابر بیشتر از ماه فاصله دارد، به همین دلیل از دید ساکنان زمین، ماه و خورشید به یک اندازه مشاهده می‌شوند. این اتفاق نادر یعنی مساوی بودن اندازه ظاهری خورشید و قمر یک سیاره، در بین سیارات منظومه شمسی فقط در زمین اتفاق می‌افتد. به همین دلیل فقط در کره زمین می‌توانیم شاهد پدیده خورشید گرفتگی باشیم.

گردش زمین به دور خورشید و همچنین گردش ماه به دور زمین در مدارهای بیضی شکل انجام می‌شوند. به همین دلیل فاصله زمین تا خورشید در طول سال حدود 1/6 درصد و فاصله ماه تا زمین نیز حدود 5/4 درصد کم یا زیاد می‌شود. به این ترتیب فاصله خورشید و ماه نیز در طول سال متغیر است. این تغییر فواصل خورشید، زمین و ماه باعث می‌شود اندازه ظاهری خورشید و ماه برای ساکنان زمین متغیر باشد. به همین دلیل ماه گاهی هم اندازه خورشید، گاهی کوچک‌تر و گاهی هم بزرگ‌تر از خورشید دیده می‌شود. این مسئله باعث رخ دادن انواع مختلفی از خورشید گرفتگی روی زمین می‌شود.

خورشید گرفتگی کلی زمانی رخ می‌دهد که ماه در نزدیک‌ترین فاصله خود به زمین قرار گرفته باشد. در این حالت ماه از خورشید بزرگ‌تر دیده می‌شود و به همین دلیل تمام خورشید را می‌پوشاند. در مناطقی از زمین که به خط امتداد مرکز خورشید و ماه خیلی نزدیک هستند، ماه تمام سطح خورشید را می‌پوشاند. در کسوف کلی یا کامل، خورشید کاملا در پشت ماه قرار می‌گیرد و هاله سفید و درخشانی در اطراف ماه دیده می‌شود. خورشید گرفتگی کامل به ندرت اتفاق می‌افتد و معمولا هر یک و نیم سال یکبار رخ می‌دهد. هر فرد در زمین شاید تنها یکبار بتواند یک خورشید گرفتگی کامل را مشاهده کند. آخرین بار در 20 مرداد سال 1378 یک کسوف کلی در ایران مشاهده شد.

در خورشید گرفتگی حلقوی برخلاف خورشید گرفتگی کلی، ماه نمی‌تواند تمام سطح خورشید را بپوشاند. علت این پدیده آن است که ماه در فاصله دورتری از زمین قرار گرفته و به همین دلیل به اندازه‌ای بزرگ دیده نمی‌شود که بتواند تمام سطح خورشید را پوشش دهد. در چنین حالتی، وقتی ماه و خورشید در یک امتداد قرار می‌گیرند، مقداری از سطح خورشید به شکل یک حلقه دایره‌ای شکل از اطراف ماه پیداست. به همین دلیل به این خورشید گرفتگی، کسوف حلقوی گفته می‌شود. خورشید گرفتگی حلقه‌ای بسیار رایج‌تر است و اکثر کسوف‌ها از این نوع هستند.

در هنگام وقوع پدیده خورشید گرفتگی، تنها کسانی که در امتداد خط واصل مرکز خورشید و مرکز ماه قرار دارند، شاهد وقوع کامل این پدیده خواهند بود. در مناطق اطراف محدوده خورشید گرفتگی، مردم نمی‌توانند هم مرکز شدن ماه و خورشید را تماشا کنند. در چنین مناطقی فقط قسمتی از خورشید توسط ماه پوشانده می‌شود و خورشید و ماه به طور کامل روی یکدیگر قرار نمی‌گیرند. به همین دلیل امکان تماشای کسوف کلی یا حلقوی در این مناطق وجود ندارد. در چنین حالتی گفته می‌شود که خورشید گرفتگی جزئی رخ داده‌است.

خورشید گرفتگی مرکب یا ترکیبی خیلی به ندرت اتفاق می‌افتد. این نوع خورشید گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که فاصله ماه از زمین به میزانی باشد که ماه و خورشید از زمین تقریبا به یک اندازه دیده شوند. در این حالت، هنگام خورشید گرفتگی در برخی مناطق کسوف کلی و در برخی دیگر از مناطق کسوف حلقوی دیده می‌شود. به همین دلیل به این نوع از خورشید گرفتگی، کسوف مرکب گفته می‌شود. در این حالت نیز نقاط دورتر از امتداد مرکز خورشید و ماه شاهد خورشید گرفتگی جزئی خواهند بود.

در اول تیر ماه، زمین تقریبا در دورترین فاصله نسبت به ماه قرار می‌گیرد و به این ترتیب اندازه ظاهری خورشید در نزدیکی کمترین میزان خود است. اما چون در این تاریخ ماه هم در نزدیکی بیشترین فاصله خود از زمین قرار دارد، بنابر این ماه نمی‌تواند تمام سطح خورشید را بپوشاند و خورشید گرفتگی حلقه‌ای رخ می‌دهد. در خورشید گرفتگی 1 تیر 99 و در اوج کسوف، خورشید به شکل حلقه‌ای بسیار باریک در می‌آید. این حلقه که به حلقه آتش هم معروف است در کسوف 1 تیر به علت نزدیک بودن اندازه ظاهری ماه و خورشید، بسیار باریک خواهد بود. در خورشید گرفتگی اول تیر، کره ماه تقریبا 99/5 درصد از سطح خورشید را می‌پوشاند و 0/5 درصد از سطح خورشید که قابل مشاهده است، به شکل حلقه‌ای باریک دیده می‌شود.

همانطور که گفتیم خورشید گرفتگی فقط در مناطقی که سایه ماه به روی زمین می‌افتد به صورت کامل قابل مشاهده است. در سایر مناطق از جمله ایران که در نیم سایه ماه قرار دارند، کسوف جزئی رخ می‌دهد. این یعنی در ایران نمی‌توانیم شاهد هم مرکز شدن خورشید و ماه باشیم و تنها عبور ماه از روی خورشید قابل رویت است. خورشید گرفتگی 1 تیر 99 از آفریقای مرکزی شروع می‌شود و با گذر از جنوب خاورمیانه و کشورهای یمن، عمان و عربستان از جنوب ایران وارد پاکستان می‌شود و سپس از آن‌جا به هند، چین و تایوان می‌رود. این خورشید گرفتگی تنها از کشورهای کنگو، سودان جنوبی، اتیوپی، اریتره، هند، پاکستان، یمن، عمان، تبت، چین، تایوان و گوام به طور کامل قابل مشاهده است.

ساعت خوشید گرفتگی 1 تیر از حدود 8 الی 9 صبح است. خورشید گرفتگی از ساعت 8 و 15 دقیقه و 58 ثانیه صبح روز یکشنبه آغاز می‌شود. گرفتگی خورشید در ساعت 11 و 10 دقیقه و 4 ثانیه به اوج خود می‌رسد و سپس با عبور ماه از روی خورشید، نهایتا در ساعت 14 و 4 دقیقه و 1 ثانیه کسوف 1 تیر 99 پایان می‌یابد. زمان خورشید گرفتگی 1 تیر در شمال غرب ایران حدود 2 ساعت و در جنوب شرقی کشور حدود 3 ساعت به طول می‌انجامد. برای اطلاع از زمان دقیق مشاهده خورشید گرفتگی اول تیر می‌توانید به این لینک مراجعه و محل سکونت خود را روی نقشه انتخاب تا اطلاعات کامل در این رابطه به شما نمایش داده شود.

همانطور که گفته شد خورشید گرفتگی اول تابستان را در هیچ نقطه‌ای از کشور نمی‌توان به صورت کامل مشاهده کرد. اما خورشید گرفتگی جزئی از تمام مناطق ایران قابل مشاهده است. با توجه نقشه مسیر رویت کسوف، خط مرکزی خورشید گرفتگی یعنی سایه ماه از نزدیکی جنوب ایران عبور می‌کند. به همین دلیل مردم جنوب شرقی کشور درصد بیشتری از گرفتگی خورشید را شاهد خواهند بود. به این ترتیب هرچه به سمت شمال غربی کشور برویم از درصد گرفتگی خورشید کاسته می‌شود. بیشترین میزان گرفتگی خورشید را در پسابندر شهرستان چابهار در استان سیستان و بلوچستان می‌توان دید. مردم پسابندر می‌توانند شاهد پوشیده شدن 97/4 درصد از سطح خورشید به وسیله ماه باشند. ساکنان تبریز و شهرهای شمال غربی ایران هم تنها می‌توانند گرفتگی 35 درصد از خورشید را ببینند. در تهران هم تقریبا شاهد تاریک شدن نیمی از سطح خورشید خواهیم بود.

خورشید گرفتگی 1 تیر 99 با چشم غیر مسلح هم قبل مشاهده است. اما باید دقت کنید که حتما از فیلترها و عینک‌های مخصوص کسوف استفاده کنید. نگاه کردن به خورشید گرفتگی آن هم بدون فیلترهای مخصوص، خسارت‌ها و آسیب‌های دائمی و غیرقابل جبرانی به چشم انسان وارد می‌کند. دقت کنید که به هیچ وجه از روش‌های ابتکاری و عینک آفتابی برای دیدن کسوف استفاده نکنید. کسوف را فقط می‌توان با عینک‌های ویژه که دارای استاندارد ایزو 12312-2:2015 هستند مشاهده کرد. همچنین از شیشه جوشکاری شماره 14 و یا دو فیلتر شماره 7 هم می‌توان برای دیدن خورشید گرفتگی استفاده کرد. اگر علاقه دارید از ابزارهای رصدی مانند تلسکوپ و دوربین برای دیدن کسوف استفاده کنید، حتما ابزارهای محافظ رصد مانند فیلتر مایلار را در جلوی دهانه دستگاه خود قرار دهید.

بعد از خورشید گرفتگی 1 تیر، باید تا 3 آبان سال 1401 صبر کنیم تا دوباره شاهد یک کسوف خفیف و جزئی 60 درصدی باشیم. بعد از آن تا 5 سال بعد هیچ کسوفی در ایران رخ نمی‌دهد. در 11 مرداد سال 1406 هم یک خورشید گرفتگی جزئی در پیش داریم. برای دیدن خورشید گرفتگی کامل باید 13 سال صبر کرد تا در 30 اسفند 1412 بتوانیم کسوف کامل شیراز را تماشا کنیم. اگر 73 سال دیگر زنده باشیم می‌توانیم خورشید گرفتگی حلقوی 2 مرداد سال 1472 را هم به طور کامل در ایران ببینیم.